8 office architects
ZOO inkomgebouw/flamingorestaurant – Antwerpen: oude glorie hersteld
Architectuuropdrachten zijn divers, ze variëren van kleine verbouwingen aan privéwoningen tot grote openbare gebouwen of infrastructuurwerken. Uitzonderlijk krijgt een architect in zijn carrière een echt uitdagende opdracht toegewezen waarbij outside the box-denken een vereiste is om de specificiteit van de opdracht te vertalen naar een realistisch gebouw. 8 office architects uit Kontich kan bogen op enkele van zo’n tot de verbeelding sprekende opdrachten: een nieuw olifantenverblijf in dierenpark Planckendael en het herinrichten/reorganiseren van de inkomzone van de ZOO van Antwerpen. Geen alledaagse opdrachten die een ruime en gelaagde visie op ontwerpen in het algemeen en architectuur in het bijzonder vereisen.
Het masterplan 2020 voor de ZOO van Antwerpen voorzag reeds de realisatie van een nieuw inkomgebouw en de herschikking van de inkomzone. In het verleden situeer- de de scheiding tussen openbaar domein en het privédomein van de ZOO zich vlakbij de inkompoort aan het Astridplein, naast het Centraal Station. In overleg met de opdrachtgever heeft 8 office architects deze scheiding verder terug getrokken op het ZOO-domein. De als monument bescherm- de kiosk krijgt op deze manier meer ruimte en de aandacht die zij verdient als één van de symbolen van één van ’s werelds mooiste 19de-eeuwse stadsdierentuinen.
De kruinen van de oude kastanjebomen rond de kiosk waren te groot geworden en hadden te weinig ruimte. In overleg met landschapsarchitect Fondu (F-LA) werden deze zieke bomen gerooid en vervangen door jongere exemplaren waardoor oude perspectief- en zichtlijnen opnieuw geactiveerd werden en de trap en de luifel aan de zijgevel van de pas gerestaureerde Elisabethzaal terug zijn oorspronkelijke grandeur kreeg. Door de eigenlijke inkom van de ZOO naar achter op dit inkomplein te schuiven, ontstaat er een semipublieke zone waar je zonder een ticket te kopen tot bij de flamingovijver kan komen. Een stukje stad wordt op die manier binnengebracht in de ZOO en vice versa. Aan de andere zijde van het plein, recht tegenover de Elisabethzaal, werd een nieuw inkomgebouw ontworpen waarin het oude Flamingo restaurant – volledig gerestaureerd – een nieuw leven kreeg. Daarbij liet de architect zich inspireren door oude foto’s uit 1893 waarop het prachtige gebouw in al zijn glorie te zien is. Het ademt de grootsheid uit van een koloniale tijd waarbij het bon ton was om de natuur van het verre Afrika naar de Europese steden te brengen. Daar- naast roept het de sfeer op van een Weens koffiehuis uit de 19de eeuw waarin chique dames en heren kwamen genieten van een tas thee met een gebak, uitkijkend op de ‘wilde’ natuur van de ZOO.
Het Flamingo restaurant werd in samenwerking met Creneau international omgedoopt tot het Grand Café Flamingo. De rechthoekige vorm van het originele gebouw was de uitgangsbasis. Alle andere constructies die er door de jaren heen zijn bijgebouwd werden gesloopt zodat het Belle Époque-gebouw in al zijn schoonheid herrees. Wat meteen op- valt als je het restaurant binnenstapt zijn de roze flamingo’s op het plafond en het dam- bordmotief in dezelfde tinten op de grond. Vitrinekasten stellen oude objecten tentoon en een affiche verklapt ons dat men destijds voor een ‘Entree 20 francs’ moest neertellen. De majestueuze ruimte is een moderne weergave van een roemrijk verleden en combineert op intelligente manier het oude erfgoed met hedendaagse interpretaties van dat verleden. Rieten meubels, Thonet stoelen, gezellige zithoekjes, bistro-tafeltjes, op maat gemaakte koperen lichtarmaturen… alles past perfect tot een ‘ontijds’ geheel. Aan de achterzijde van het restaurant vormt een lichtstraat de overgang tussen de geschiedenis en het heden, tussen het oude Flamingo restaurant en het nieuwe gebouw met daarin een shop, een EHBO-lokaal, een keuken, sanitair, een bureel voor ledenadministratie en een binnenverblijf voor rode panda’s, dieren die hun plaats vonden in het groene hart van het nieuwe complex.
Naast deze operatieve functies heeft dit origineel vormgegeven gebouw nog een veel belangrijkere taak. Tegen het Centraal Station aangebouwd bevindt zich het zogenaamde Jubileumcomplex met daarin op verschillende niveaus het Aquaforum en de roofvogelverblijven, het Nocturama en de binnenverblijven van de brilberen en katachtigen. Verschillende van deze attracties waren nog niet rolstoeltoegankelijk en een grote uitdaging voor de architecten bestond erin om met een maximum helling van 4% de ontsluiting ervan mogelijk te maken. Een snelle rekensom maakte duidelijk dat een helling van meer dan 200 meter nodig was om het hoogteverschil te overbruggen. Refererend naar een ontwerptruc ontleend uit de 19de-eeuwse landschapsparken werd een oplossing gevonden in S-vormige paden waarbij elke bocht een nieuw perspectief opent en andere zichten de wandelaar telkens opnieuw verbazen en verwonderen. Dit element uit een specifieke landschapstaal daterend uit dezelfde periode dan de dierentuin van Antwerpen zelf, gaf de ontwerpers een tool om het hele knooppunt aan het nieuwe Flamingoplein te structureren.
De wandellus, beginnend aan het brilberen- perk, slingert zich via het perk van de rode panda’s langs artificiële landschapsvijvers naar het Nocturama om zich dan met een grote panoramische bocht te eindigen aan het Aquaforum. Je hebt een bijna 360°-zicht over het volledige park. Het pad met glazen balustrades is uitgevoerd in prefab betonnen elementen waarvan de beige kleur aansluit met het dolomiet op het Flamingoplein. Ook de dakelementen zijn in beton geprefabriceerd en kregen een witte kleur. Ondanks de robuuste structuur om de vijvers en de wandelpaden op het dak van de shop mogelijk te maken, geeft dit gebouw de indruk te zweven. De ronde vormen van het dak en de S-vormige wandelweg lijken op te gaan in de totaliteit van het plein. Je hebt nooit het idee dat je op een gebouw loopt, je mengt alle indrukken van de directe omgeving – panda’s, vijvers, brilberen – met deze van de ruimere omgeving van de ZOO in zijn totaliteit tegen het decor van het Centraal Station en de Elisabethzaal. 8 office architects ontving voor deze realisatie onlangs terecht de FEBE Award Outstanding Precast. De spanning tussen de organische heden- daagse vormen van het nieuwe inkomgebouw en de eclectische neoclassicistische architectuur van het Centraal Station waartegen het gebouwd is werkt verfrissend en verrijkend. De zijgevel van het station is door het kappen van de te grote en zieke kastanjebomen beter zichtbaar geworden.
Het volledige complex van het nieuwe semipublieke Flamingoplein, de Skywalk – want zo heet de nieuwe wandelweg boven het inkomgebouw – de nieuwe shop en de renovatie van het Flamingo restaurant zijn een absolute meerwaarde voor de ZOO die met de grote uitbreiding aan de achterzijde en de nog geplande vernieuwingen een mooie toekomst te wachten staat als groene, historische 19de-eeuwse entiteit in een stad die zelf ook op zoek is naar een vernieuwde identiteit als antwoord op alle maatschappelijke, economische en culturele evoluties.
Het moet als ontwerper een grote voldoening geven hieraan mee te kunnen werken en op die manier het maatschappelijk karakter van architectuur in het algemeen en het beroep architect in het bijzonder te onder- strepen. Een taak die voor door sommigen de ‘moeder aller kunsten’ genoemd zeker weggelegd is.
Tekst: Johan Geerts
Foto’s: Jonas Verhulst
8 office architects
Groeningenlei 132c – 2550 Kontich
t. 03 281 13 26
info@8office.eu – www.8office.eu