WIT Architecten

Therapietoren Pellenberg

In september 2017 opende op Campus Pellenberg de deuren van de Therapietoren, een spectaculair volume in glas en cortenstaal dat zo’n zestig meter in de hoogte klimt. Het ontwerp van WIT Architecten vormt de eerste fase in de verdere uitbouw van de campus tot één van de modernste revalidatiecentra ter wereld.

Rechtstreekse link met bestaande ziekenhuis

Campus Pellenberg werd 60 jaar geleden opgetrokken in Lubbeek, oorspronkelijk als sanatorium om de longproblemen aan te pakken die door de koolmijnen waren veroorzaakt. Maar met de jaren veranderden de functies en bestemmingen van het ziekenhuis, waardoor activiteiten en infrastructuur niet langer optimaal aansloten op elkaar. In 2005 viel uiteindelijk de beslissing om het bestaande gebouw volledig te renoveren en verder uit te bouwen tot een gespecialiseerd revalidatiecentrum. In vier fases zou de campus nieuw leven worden ingeblazen, met respect voor het ontwerp van de jaren vijftig. De eerste stap daarin betrof de bouw van een Therapie-toren. Alle zalen en therapieruimtes van UZ Pellenberg zouden verzameld worden in één verticale stapeling, rechtstreeks verbonden met het bestaande ziekenhuis dat later volledig gerenoveerd wordt. “Het behoud en de bijhorende renovatie van het originele gebouw vormden een essentieel uitgangspunt in het masterplan”, vertelt Roeland Joosten van WIT Architecten. “Elke nieuwe speler moest de dialoog aangaan met het oorspronkelijke beddenhuis, zonder haar licht of zicht te ontnemen. Dat was niet alleen belangrijk voor de ruimtelijke en culturele continuïteit, de bewoners van dat ziekenhuisdeel zijn ook degenen die de therapieruimtes het meest gebruiken. Om die reden kozen we voor een verticale stapeling: zo waren er niet alleen geen afbraakwerken nodig, de Therapietoren kon ook zo dicht mogelijk aansluiten bij het te renoveren beddenhuis. Bovendien bood het idee van verticaliteit de mogelijkheid om de parkomgeving om en rond het ziekenhuis maximaal op te nemen in het ontwerp.”

Optimale integratie in glooiende omgeving

Het bestaande hospitaal vormt de overgang tussen twee totaal verschillende landschapscondities. Aan de ene kant heb je een open zacht glooiend landschap met vergezichten, aan de andere kant een sterk hellende vijverkom en kasteelpark. Roeland Joosten: “De maximale integratie van de nieuwbouw in de groene omgeving was een belangrijk punt in de constructie en vormgeving van het gebouw. Zo hebben we niet gebouwd aan de zuidelijke landschapszijde, maar daar een rustige tuin gecreëerd, zonder storende infrastructuur. Aan de rand van de vijverkom deden we dat wel, met het oog op een optimale relatie tussen het revalidatiecentrum en het park. Bovendien volgt het ziekenhuis het dalende reliëf van het landschap. Het nieuwe gebouw is nu ter hoogte van de westelijke vleugel geïntegreerd in de zone waarin het natuurlijke reliëf het gebouw ontmoet. Op die manier ontstaat er een gelijkvloers dat eigenlijk over drie niveaus loopt. De toren graaft zich als het ware eerst drie verdiepingen in de berg in om op elke verdieping aansluiting te vinden met het park. Over de lengte van het gebouw daal je dus van de centrale inkom op niveau 0 naar niveau -1, waar de eigenlijke inkom van de Therapietoren zelf is. Langsheen dat parcours zullen zich op termijn bovendien de belangrijkste gedeelde functies van het beddenhuis situeren, zoals het restaurant met een zuid gericht terras, ontspannings- en ontmoetingsruimtes en de bibliotheek.”

Toren van tien

Alle doorlopende verticale elementen zoals liften, trappen en kokers werden gegroepeerd in één smalle structuurzone. Die verleent het gebouw meteen ook de nodige windstabiliteit. Op die manier bleef er een brede zone over die noch bezwaard is door de verticale circulatie, noch door een opdeling in lokalen. De Therapietoren bestaat uit tien verdiepingen.De drie onderste gebruiken het hellend terrein om het gebouw en park vanuit verschillende niveaus toegankelijk te maken. Niveau -3 is een technische verdieping. Niveau -2 is uitgerust als logistieke verdieping en geeft de kortst mogelijke route vanaf de straat. Daardoor moet het logistieke verkeer niet het hele park doorkruisen. Niveau -1 bevat dan de eigenlijke toegang tot de toren, al is die ook intern toegankelijk via de publieke route die naar de hoofdinkom op niveau 0 leidt. Verder bevinden zich hier de meest publieke ruimtes zoals leslokalen, een lounge en de sanitaire voorzieningen.

Niveau 0 tot en met 3 zijn direct verbonden met het beddenhuis, waarvan de hoogte bepaald werd door het bestaande gebouw. Door die rechtstreekse aansluiting stond de verdiepingshoogte van de aanpalende therapievloeren op voorhand vast. “De hoogte was beperkt, dus had het geen zin om de vloer volledig vrij te houden”, legt Roeland Joosten uit. “We kozen voor een structuur van schijven en balken die de overspanningen beperken en zo verschillende nieuwe plekken creëren. Er ontstaan zo uiteenlopende therapielokalen die mooi aansluiten op de aanpalende afdelingen van het bestaande ziekenhuis. Daarboven zijn er vervolgens grote zalen geconcipieerd die een ruim zicht bieden op het park en de bebouwing.” Op de vierde verdieping is er een dubbelhoge kine- en fitnesszaal. Grote vierendeelliggers zorgen op niveau zes voor een volledig strakke tussenverdieping die de vloer is van de ene zaal en tegelijk het plafond van de andere. Tussen die structuurelementen bevinden zich de kleedkamers van de sport- en kinezalen en van het zwembad dat zich op de zesde verdieping in een smalle travee bevindt. De bovenste verdieping vormt dan weer letterlijk het hoogtepunt van de Therapietoren. De grote polyvalente zaal biedt een panoramische kijk over de omgeving.

Ultieme flexibliteit

Een centraal element in het verhaal is de hoge mate van flexibiliteit. Zo hebben de therapeuten niet langer een eigen lokaal, maar begeven ze zich naar de specifieke ruimtes in functie van de revalidatiefase van de patiënt. Ook de administratieve medewerkers hebben geen vaste werkplek. Wel zijn er flexplekken op elke verdieping. Daarnaast is ook het gebouw zelf eindeloos aanpasbaar. Roeland Joosten: “Alle structurele wanden zijn uitgevoerd in zichtbeton met een specifiek centerpen- en voegenpatroon, terwijl vloeren, gordijnen en akoestische plafonds de ruimtes bewoonbaar maken. Het beton vormt vanwege zijn robuustheid de ideale afwerking voor de sport- en therapiezalen. Daar was dus geen verdere afwerking nodig. Daarnaast zijn er flexibele boxen geïntegreerd, waarbij lichte, modulaire wanden in schrijnwerk, gipskarton of multiplex werden toegevoegd. Bepaalde ruimtes en lokalen kunnen zo op de meest efficiënte manier geschikt en herschikt worden, afhankelijk van veranderende noden.”

Modulaire jurk

De Therapietoren staat met de voeten middenin het park, met het lijf tussen de kruinen, en met het hoofd erboven. Op de voorgrond staat het parkkasteel, op de achtergrond wordt het gebouw geflankeerd door het langgerekte beddenhuis. Over de betonnen structuur is een lichte modulaire jurk gedrapeerd die enerzijds het licht regelt en anderzijds zorgt voor eenheid in de gevel. Cassettes in roodbruin cortenstaal zorgen voor een speels visueel patroon. De modules op de gevel zijn nu eens open, dan weer gesloten en filteren zo het licht én het uitzicht. Ze zijn ook allemaal even groot, hebben dezelfde kleur en combineren mooi met het schrijnwerk en de borstweringen in donkerbruin gelakt staal. Je krijgt dus een hoog monolithisch gebouw dat toch licht aanvoelt door de ritmische perforaties en subtiele schakeringen in de schil. De jurk reikt namelijk niet tot op de grond, maar is afgesneden op de overgang tussen het niveau 0 en -1. Daardoor ontstaat een sokkel in gevelbepleistering die meer volume krijgt dankzij de vluchttrappen en balkons en in één adem de overgang naar het park accentueert.

Tekst: Bart De Maesschalck
Foto’s: Dieter Van Caneghem

WIT Architecten
Mechelsestraat 225a – 3000 Leuven
t. 016 413 414
www.wit.eu