AR-tuur architectenbureau

Speelse benadering van archetype van hoeve

De Vlaamse Ardennen weten altijd te beroeren. De glooiende landschappen en typische hoeves zijn er zowel een inspiratie voor kunstenaars als voor de wielerliefhebber. Ja, zelfs voor architecten. Het spreekt voor zich dat het uitzicht daarbij een cruciale rol speelt. Zeker met een uniek perceel op de flanken van de Koppenberg zoals in dit bijzondere project. AR-tuur architecten haalde alles uit de kast om deze woning volledig te laten opgaan in de omgeving. Om tot dit verbluffende resultaat te komen dat tot de verbeelding spreekt, namen ze een loopje met het archetype van de hoeve.

De bouwheer en AR-tuur kennen elkaar al langer en werkten al samen voor de kantoren van zijn bedrijf. Die samenwerking was dermate succesvol en aangenaam dat AR-tuur prompt ook aangesteld werd voor het ontwerp van zijn privéwoning. Op het zonevreemde perceel stond een oude hoeve die een woonbestemming kon krijgen met als voorwaarde de bij wet vastgelegde 1000 kubieke meter bouwvolume niet te overschrijden. Een bijkomende eis was dat het uiterlijk van de nieuwe woning een verwijzing naar vroeger in zich diende te dragen. Dat was voor AR-tuur de grote uitdaging want van de bouwheer kregen ze zo goed als carte blanche.

In hun eerste ontwerp hadden ze het idee opgevat om de woning te laten zweven op een betonnen sokkel waar je onder kon parkeren en van waaruit je toegang kreeg tot een achterliggende binnenhof. In die benadering liep de helling eigenlijk onder de woning door. Voor stedenbouw was de ingreep op de omgeving in dit ontwerp visueel te groot omdat je twee zichtbare bouwlagen kreeg. Daarop besloot AR-tuur het concept weliswaar te behouden, maar het geheel te laten zakken waarbij de sokkel de kelderverdieping werd en het slaapgedeelte deels in de helling werd ingegraven. Dat bevindt zich nu haaks achter het woongedeelte.

Het hoofdvolume van de woning kijkt naar het dal met haaks op die balk een nevenvolume in de grond ingewerkt met daarin alle slaapkamers. Een tweede kleiner volume, het bijgebouw, wordt gebruikt als polyvalente ruimte. De vorm van het hoofdvolume is als het ware een nieuw archetype dat AR-tuur speciaal voor dit project ontwierp en gebaseerd is op het bestaande archetype van de hoeve. Daar namen ze weliswaar een loopje mee. Ze gebruikten letterlijk de traditionele vormgeving maar maakten hier en daar een knipoog naar een meer hedendaagse vormgeving: opengewerkte kopse kanten en een nok die uit het centrum weggetrokken is waardoor het iets meer naar voren komt.

In het langgerekte volume zijn alle leefruimtes ondergebracht, open tot in de nok van het hellende dak, met uitzondering van alle utilitaire functies zoals berging, toilet en vestiaire die opgevat zijn als een losstaande box met er bovenop een kinderspeelruimte. Die box scheidt de keuken van de rest van de grote leefruimte maar laat opzij net genoeg ruimte om de passage te vrijwaren en ze staat visueel ook los van de buitenmuren. Daardoor creëert deze box ook de rondgang in dit hoofdvolume. Vanuit de leefruimte daal je enkele trappen af naar het slaapvolume dat half ondergronds zit. Dat krijgt via daklichten voldoende lichtinval. Via eerst een bureauruimte, die nog contact heeft met de leefruimte, kom je in een lange gang waarop alle kamers en de twee sanitaire cellen zijn geënt. Vanuit de half ondergrondse kamers heb je een uniek kikvorsperspectief op de binnentuin en het bijgebouw doordat het maaiveld daar precies op het niveau van de vensterbanken ligt. Het binnenhof werd gecreëerd door een betonnen keerwand te plaatsen tegen de helling. Het dak van het nevenvolume is opgevat als een groendak waardoor de flank van de Koppenberg daar effectief lijkt over heen te lopen. Dit volume heeft visueel dan ook nauwelijks impact op de omgeving.

Om het zicht op het dal en de omgeving te vrijwaren integreerden ze, naast de opengewerkte kopse kanten een glazen balk over de volledige lengte. Even twijfelden ze nog om die balk af te werken met onderbrekingen, maar uiteindelijk kozen ze voor het less is more principe: het aanvankelijk misschien iets te simplistische idee bleek het beste. Eenvoud siert, het blijkt nog maar eens. Die glazen balk biedt visueel immers een enorme meerwaarde. Dat van binnenuit geen raamprofielen zichtbaar zijn en dat dit bandraam bovenaan volledig ingewerkt is, versterkt dit nog.

Qua opbouw bestaat de woning uit een betonnen kelder waarop het leefvolume is geplaatst bestaande uit staal- en houtskelet. Ter hoogte van het bandraam kozen ze voor massieve stalen kolommen om ze zo fijn mogelijk te kunnen houden. Daarop zijn de metalen spanten geënt die de G-vorm van de balk volgen en waartussen het timmerwerk is verzorgd. Op die manier konden ze zonder trek- of spankabels werken wat op zijn beurt de grootsheid van dit volume versterkt. Het terras aan deze leefruimte dat volledig uitkraagt, is in staal gerealiseerd en zorgt voor een soort dramatisch effect doordat het boven de grond zweeft. Het is in volkernplaat uitgewerkt, een materiaal dat met een klassiek voegensysteem steriel overkomt, maar hier heel fijn en rustig oogt. Dat komt omdat AR-tuur de platen onzichtbaar liet bevestigen en zelf de puzzel voor de voegen heeft gelegd. Dit verspringend voegsysteem voegt een zekere speelsheid toe.

Nog in materialisatie stelde AR-tuur voor om de tegelpan van het dak ook in de gevel te laten doorlopen, maar op vraag van de klant is dat een baksteen geworden die er weliswaar naadloos op aansluit. Vooral de combinatie tussen de rode tegelpan en baksteen enerzijds en de witte volkernplaat anderzijds, verwacht je niet meteen maar is hier heel geslaagd. Dit komt omdat deze combinatie van materialen onrechtstreeks ook verwijst naar vroeger. Lorenzo Kemel: ‘Beneden in de vallei staat een traditionele vierkantshoeve die je van hieruit kan zien. De typisch rode daken en witte gevels zie je hier wel meer terugkeren. Het is daarop dat wij met deze combinatie wilden alluderen. Net als de architectuur is het eerder de moderne variant, maar het past volgens ons qua sfeer wel uitstekend in zijn omgeving.’

Aardse en warme materialen komen hier mooi tot hun recht en daar werkt AR-tuur ook graag mee. Binnen heeft hout dan ook een groot aandeel met parket, zowel in de grote leefruimte als in het slaapvolume. De centrale houtkachel creëert extra sfeer. En alle ingewerkte kasten op maat – inclusief de box waarin de keukenwand zit ingewerkt en de lage kastenwand onder de glazen balk – helpen ervoor zorgen dat de focus volledig naar buiten gaat. Het interieur volgt als het ware uit het ontwerp van de woning.  

Deze realisatie is volgens AR-tuur het gevolg van de uitstekende samenwerking met de klant die hen de nodige vrijheid liet en enthousiast meedacht. Annelies Vancraeyveldt: ‘Het was een plezier om met deze bouwheer te werken. Vanaf ons eerste ontwerp was hij mee in het verhaal en had hij voeling met de architectuur die we voorstelden. Als ingenieur dacht hij ook mee naar oplossingen om dit project zo trouw mogelijk te kunnen realiseren. Dat is voor elke architect een zegen en kom je niet vaak tegen. We zijn ook blij dat we stedenbouw hebben kunnen overtuigen van ons concept en van het feit dat deze architectuur in deze omgeving geen milieuvervuiling is. Dat vinden we belangrijk in elk project dat we aangaan: elke woning moet in zijn omgeving passen.’

Tekst: Sam Paret
Foto’s: Yanick Milpass & Guy Obijn

AR-tuur architectenbureau
Bilkhagelaan 31 – 8790 Waregem
t. 056 600 580
info@ar-tuur.be – www.ar-tuur.be