plusofficearchitects

Nieuw gemeentehuis in Kontich: democratie in architectuur vertaald

Het takenpakket van gemeentelijke administraties wordt almaar diverser. Dat resulteert in een aanzienlijke uitbreiding van het gemeentelijk personeel. Bovendien ziet men dat de tendens uit de jaren ’80 en ’90 uit de vorige eeuw om gemeentelijke diensten zoveel mogelijk te decentraliseren om redenen van mobiliteit niet verder gevolgd wordt. Tenslotte probeert men in te spelen op nieuwe werkformules en gebouwtypologieën: flexibele en dynamische werkplekken en het idee van brede administratieve gebouwen nodigt besturen uit na te denken over het bundelen van diverse diensten zoals eigen administratie, politie, OCMW… Vaak voldoet de bestaande infrastructuur niet meer aan al deze desiderata en worden initiatieven genomen om nieuwe administratieve infrastructuur te bouwen aan de rand van de gemeentelijke kern. Het gemeentebestuur van Kontich voelde die noodzaak ook maar koos samen met plusoffice architects de bestaande infrastructuur in het centrum van de gemeente grondig te verbouwen en uit te breiden.

De architecten werden in 2015 via een wedstrijd aangeduid om een antwoord te geven op de complexe vraag van het gemeentebestuur: in het bestaande gebouw onderdak bieden aan de gemeentelijke administratie, het OCMW, een contactpunt van de politie, Sociaal Woonweb, Kind en Gezin en het gemeentelijke archief. Het was evident dat er onvoldoende ruimte ter beschikking was in het bestaande gebouw en dat de sleutel tot het slagen van het project in een intelligente inkanteling van de oude en nieuwe infrastructuur lag. Een analyse van het gebouw en de omgeving leerde de architecten dat het geen goed idee zou zijn om extra openbare ruimte op te offeren voor de uitbreiding en dat het herbruik van de bestaande ruimte gecombineerd met een inbreiding van het gebouw een functionele, esthetische en organisatorische meerwaarde zou bieden aan het geheel.

Uitbreiding versus inbreiding

Deze op het eerste zicht contradictie vergeleken de architecten met het oplossen van een driedimensionele tangram puzzel. De bestaande structuur van het gebouw was te hermetisch om het gewenste programma in te passen. Er werd beslist het volledige gebouw te ontdoen van alle overtollige elementen zodat enkel het betonnen skelet overbleef: bOb Van Reeth noemt dit een intelligente ruïne. Nathan Ooms van plusoffice noemt het ‘inzetten op adaptive re-use’. Twee elementen in het programma waren omwille van de benodigde oppervlakte, zelfs na het strippen van het gebouw, moeilijk in te passen: het gemeentelijk archief en de raadzaal. De oplossing die de architecten bedachten voor de raadzaal was de meest ingrijpende. Van twee van de vier traveeën van het bestaande gebouw werd het schuin dak gesloopt om het nieuw gecreëerde platte volume als basis te laten dienen voor een opvallende nieuwe lichte structuur waarin de raadzaal ontworpen werd. Tegelijkertijd wilden de architecten een statement maken: vaak worden de politieke en de administratieve functies van het gemeentebestuur bij het bouwen van een nieuw administratief centrum losgekoppeld. De publieke administratie wordt vervolgens gehuisvest in een nieuw gebouw aan de rand van de gemeente terwijl de politieke en ceremoniële functies onderdak vinden in het bestaande oude gemeentehuis.

Democratisch baken

Door de raadzaal heel prominent als opgetopt volume op het bestaande gemeentehuis te plaatsen, willen de architecten de administratie en de politieke symboliek in het hart van de gemeente Kontich samenbrengen. Deze in het straatbeeld manifest aanwezige keuze beantwoordt immers ook aan het gemeentelijk Beeldkwaliteitsplan waarin duidelijk verwoord staat dat het Gemeenteplein en het -park het kloppend hart van de gemeente moet zijn met een concentratie van voorzieningen. Het volume van de raadzaal bekleedt met strekmetaal is transparant en licht in structuur en materialisatie. Bovendien refereert het ranke stalen vakwerk met zijn diagonale lijnenspel naar de gesloopte schuine daken.

Nathan Ooms, project architect en zaakvoerder van plusofficearchitects, beschouwt het als een democratisch baken: ‘De burger ziet wanneer de gemeenteraad vergadert en wanneer het politieke systeem actief is in de gemeente. Het gebouw dat de politiek vertegenwoordigt in het dagdagelijkse leven van de Kontichnaar brengt door de transparantie van het raadzaalvolume politiek dichter bij de bevolking. Een andere sprekende gebouwde metafoor is dat de onderzijde van de uitkragende raadzaal bekleed is met een spiegel zodat het van op afstand lijkt dat het oude gebouw naadloos overgaat in het nieuwe volume: er is geen scheiding tussen de burger en de politiek, de grens tussen het leven in en buiten het gemeentehuis vervaagt en vloeit drempelloos over in elkaar.’

Geheugen van de gemeente

Ook het gemeentelijk archief kreeg plaats in het vernieuwde gebouw en is net zoals de raadzaal een toevoeging. Het nieuwe volume strekt zich uit over drie verdiepingen en sluit het bestaande U-vormige gebouw aan de achterzijde waardoor de totaliteit compacter wordt. Naast betere EPB-cijfers voorkomt dit inname van extra openbare ruimte die ook in kleinere dorpskernen schaarser en schaarser wordt. Nathan Ooms maakt bij dat laatste de bedenking dat hetzelfde resultaat bekomen kon worden door het archief zoals gebruikelijk weg te bergen in één of andere uithoek van de kelderverdieping. ‘Het is een bewuste ontwerpkeuze om het archief onder te brengen in bovengrondse verdiepingen en door middel van raamopeningen het contact tussen de archiefruimtes en de rest van het gebouw te stimuleren. Het is een symbolische ontwerpkeuze: een gemeentelijk archief is het geheugen van een dorp, een stad. Dat moet niet weggemoffeld worden. Integendeel. Het contact met dat geheugen, met de geschiedenis moet levendig gehouden worden.’

Centrale hub

Het complexe programma met een dubbele circulatie met front- en backofficefuncties daagde de ontwerpers uit om de functionaliteit van het gebouw met één duidelijke ingreep te organiseren. Deze werd gevonden in het overkappen van de voormalige binnenkoer. De nieuw gecreëerde patio verbindt horizontaal en verticaal alle publieke en niet-publieke zones. Er ontstaan diverse architecturale parcoursen met, afhankelijk van waar je je bevindt, driedimensionale doorzichten.  De afwisseling van open en gesloten, het overvloedig aanwezige natuurlijke licht, de eenvoudige maar sterke esthetiek met eerlijke details (zoals de leuk gevonden metalen schuifrekken), de intelligente verwijzingen naar de bestaande vormentaal, de duidelijk af te lezen functionaliteit van de architectuur buigen de complexiteit en de veelheid van het programma om in een serene beleving voor zowel personeel als bezoeker.

Bij het betreden van het gebouw word je via de ontvangstbalie en enkele digitale loketten bijna automatisch naar de wachtruimte in de patio uitgenodigd. Daar bevinden zich de gemeentelijke frontoffice loketten en spreekkamers. Kaderend in de ‘open huis-filosofie’ van het project zijn de diensten van Kind en Gezin en het OCMW ook via de inkomhal en wachtruimte bereikbaar, weliswaar iets discreter opgesteld. Op de verdiepingen bevinden zich de kantoren voor de administratie inclusief flexplekken en booths voor overleg om het ‘nieuwe werken’ te faciliteren. Het vergadercentrum dat onafhankelijk en ook buiten de werkuren van de kantoren kan gebruikt worden, is bereikbaar via nieuw ontworpen passerelles.

Uitgekiende eenvoud

Het loont moeite om via de trap die verscholen zit achter de strekmetalen wand naar de raadzaal te gaan. Deze promenade is een synthese van de ontwerpfilosofie waarin alle voornoemde elementen terugkomen met als eindpunt de foyer en de raadzaal. De architectuur van plusofficearchitects is gelaagd en doordacht en geeft zich niet in één lezing vrij. De intrinsieke sterkte ervan zit verscholen in de schijnbare eenvoud en eerlijke detailering. Ze voelt nooit geforceerd aan. Natuurlijk is het ontwerpidee van de nieuwe raadzaal een statement (politieke zichtbaarheid) en voor sommigen misschien zelfs controversieel. Het is echter een fysieke uiting van een weloverwogen visie op architectuur en hoe deze een bijdrage kan en misschien zelfs moet leveren aan onze maatschappij. Want is dat niet een van de basisgedachten van wat architectuur moet zijn? Maatschappelijk relevant?

Tekst: Johan Geerts
Foto’s: Dennis De Smet

plusoffice architects
Handelskaai 48 – 1000 Brussel
t. 02 203 91 50
office@plusoffice.eu – www.plusoffice.eu