Architectenbureau Baro Architectuur i.s.m. SumProject
Wintercircus, van blinde vlek naar levendig stadsdeel
Het Wintercircus in Gent is een speciaal gebouw met een al even rijke als bewogen geschiedenis. Zoals op wel meer plaatsen in Gent stond er vroeger op de site een textielfabriek. Toen die verdween, is dit gebouw in 1894 ontstaan als ‘Nieuw Cirkus’. Daarbij ging Gent mee in de internationale tendens van stenen circussen als ontspanningsgebouw. In 1920 is het helaas nagenoeg volledig uitgebrand. Enkel wat buitenmuren, de stallingen en de manege bleven overeind. Die werden gerecupereerd bij de bouw van het nieuwe circus in 1923, op dat moment één van de mooiste circussen van Europa. Kort na WO II verdween het circus en werd het door Ghislain Mahy omgebouwd tot garage. Bij deze transformatie ging het circusinterieur verloren en kwam er een volledig nieuwe betonconstructie in de plaats met een uitgebreid systeem van hellingen waardoor auto’s tot helemaal boven konden rijden. De garage sloot haar deuren in 1978 en daarna deed het gebouw dienst als depot voor oldtimers gedurende twee decennia. Met uitzondering van een populatie duiven en als tijdelijke tentoonstellingsruimte stond het gebouw daarna zo goed als leeg, onderbenut en verwaarloosd.
Uiteindelijk kocht sogent dit bouwvallige pand in opdracht van de stad Gent in 2005 met de bedoeling om het met respect voor de rijke erfgoedwaarde te renoveren en te herbestemmen in het kader van een nieuw stadsontwikkelingsproject, de Krook. De renovatie van het Wintercircus maakt deel uit van het Masterplan voor dit stadsdeel. Bijzonder detail bij deze renovatie is het feit dat het gebouw weliswaar geen beschermd monument is, maar toch deel uitmaakt van een beschermd stadsgezicht, namelijk de ‘Circuswijk’. Daardoor kon het gelukkig nooit worden gesloopt. Voor de renovatie werd in 2013 een wedstrijd uitgeschreven, waarvan Atelier Kempe Thill uit Rotterdam laureaat was. Zij bedachten het concept. Voor de uitvoering, bijsturing van het ontwerp en optimalisaties met betrekking tot kostprijs en uitvoeringstechnieken volgde een andere wedstrijd waarbij in 2016 de tijdelijke vereniging Baro & SumProject als laureaat uit de bus kwam. Hun wijzigingen willen vooral de rijke geschiedenis van het pand extra in de verf zetten en die geschiedenis op een functionele manier integreren in het nieuwe programma.
En dat mag gezien worden, want hoe gesloten het gebouw de laatste decennia was, zo toegankelijk wordt het na de renovatie in 2022. Met een ondergrondse concertzaal voor 500 personen en daarboven een centrale evenementenhal keert het terug naar zijn originele functie, een gebouw dat mensen samenbrengt. Geert Willemyns en Aglaia Vannieuwenhuyse, Baro Architectuur: “We willen het Wintercircus als ontmoetingsplek in ere herstellen. Rondom het middenplein worden zowel gemeenschappelijke ruimtes voorzien als ruimtes die verhuurd zullen worden. Er komt een auditorium voor 120 personen in de oksel van de helling die de eerste en tweede verdieping met elkaar verbindt. Ook is er plaats voor een restaurant op de tweede verdieping en een café op het gelijkvloers waar de smeerputten van de garage zich bevonden. Het gebouw wil verder een hub zijn voor innovatieve economie en netwerken stimuleren door plaats te bieden aan co-workers. Op de -1 komen immers verschillende vergaderlokalen. Daarbij richten ze zich vooral op starters.”
Zo krijgt het drie verschillende toegangen naar telkens andere delen van de stad. Twee daarvan dateren van het nieuwe circus waarbij de Sint-Pietersnieuwstraat de entree was voor de rijken en die in de Lammerstraat voor het brede publiek. De derde ingang is nieuw en sluit aan op het Miriam Makebaplein voor bibliotheek De Krook. Dankzij de drie ingangen wordt de centrale middenpiste een levendig, stedelijk overdekt plein dat Sint-Pietersnieuwstraat, Lammerstraat en Makebaplein voor voetgangers met elkaar verbindt. De ondergrondse concertzaal heeft via de lagergelegen Platteberg een aparte ingang, maar is ook intern te bereiken via de authentieke ‘olifantenhelling’.
Een gebouw met dergelijke rijke geschiedenis laat sporen achter en voor Baro & SumProject was het belangrijk daar speciale aandacht aan te schenken. Geert Willemyns: “Het gebouw is een steekkaart van drie verschillende bouwfases. Zo bewaren we de originele bakstenen gevel aan de Platteberg. Die hoorde toe aan de voormalige paardenstallen die dateren uit de periode van het eerste circus, gebouwd door de Gentse Cercle Equestre. De gietijzeren kolommen daarvan zijn bewaard en terug ingezet bij het creëren van vergaderzalen. De originele structuur van het tentdak van het tweede circus is ook nog intact en wordt uiteraard behouden. Ook de olifantenhelling, waarlangs de dieren naar de scene gingen, integreren we opnieuw in de circulatie als interne verbinding tussen de rockzaal en het centrale middenplein. Dat plein behoudt haar ruwe uitzicht. Voor de restauratie van de gevel in de Lammerstraat hebben we ons gebaseerd op de vernieuwde gevel van Mahy in 1954. Ook zijn betonconstructie met plankenbekisting blijft intact en de smeerputten hebben we min of meer gereconstrueerd en vertaald naar een bar. Ongelooflijk hoeveel detaillering en esthetiek Mahy introduceerde, het was in alles meer dan een garage. Door er bewust voor te kiezen alle bouwfases duidelijk te laten zien, behouden we het karakter van het gebouw.”
Daar voegen ze moderne toepassingen en technieken aan toe om het te laten voldoen aan de noden en normen van vandaag. Hetzij voor een betere circulatie, hetzij om esthetische redenen, zoals een wand in plankenbekisting in de grote inkom aan het Miriam Makebaplein. Daar zijn de portieken dubbel hoog gemaakt zodat het voor iedereen duidelijk is waar de hoofdingang naar de piste is. De rode betonvloer van de middenpiste en de rode plinten en trappen zijn een verwijzing naar de gloriedagen van de garage. En het is duidelijk dat die middenpiste de motor van het nieuwe gebouw zal zijn. “We hebben getracht om er van overal zicht op te hebben. Dankzij de lichtkoepel in het dak en nieuwe hoge glaspartijen in de gevels hebben we het zoveel mogelijk open gemaakt. Nu heb je zelfs van de -1 zicht op de koepel helemaal boven. Het Wintercircus zit bijna volledig verstopt in dat stadsblok en komt slechts hier en daar kijken aan de straatzijde. Daar hebben we gebruik van gemaakt om met grote glaspartijen doorzichten te creëren. Door het restaurant – dat middels een glazen veranda en harmonicadeuren over een deels overdekt terras zal beschikken dat in elk seizoen gebruikt kan worden – achter die gevel te voorzien, lukt dat aardig. En er is een bar op het dakterras met een fenomenaal zicht over Gent. Je kan zeggen dat het zicht naar buiten even indrukwekkend is als naar binnen.”
De ronde concertzaal die onder de middenpiste zit, op het niveau van de Platteberg en goed voor 500 personen, wil vooral jonge bands een forum bieden. De positie ondergronds is niet gratuit maar is de beste oplossing naar geluidsoverlast. Die werd ontworpen als een box in een box, inclusief akoestische vloer, wanden en plafond en wordt uitgevoerd in rode baksteen. Er zijn ook grote inspanningen geleverd inzake energieverbruik. Onder de concertzaal van het Wintercircus, is net als onder de nieuwe bibliotheek van de Krook, een BEO-veld aangelegd met diepteboringen tot 149 m diep. Op die manier kan de temperatuur van de aarde gebruikt worden voor de verwarming en koeling. Zowel de bibliotheek als het Wintercircus zijn ondergronds met elkaar verbonden waardoor ze warmte kunnen uitwisselen en zijn CO2-neutraal. Het draagt allemaal bij aan de heropwaardering van het Wintercircus. “Het is een hele oefening geweest om het gebouw te lezen en uit te zoeken wat waardevol was en wat niet en waar we voor het programma iets konden toevoegen dat het geheel versterkt. Wij zijn ervan overtuigd dat alles van de puzzel op zijn plaats is gevallen en dat het Wintercircus opnieuw een toegankelijk en levendig stadsdeel zal zijn in plaats van een blinde vlek want dat verdient het gebouw.”
Tekst: Sam Paret
Visualisatie: Baro Architectuur
Foto’s: Wouter Rawoens