BAEB

Project dat de publieke ruimte van morgen verrijkt

Een gezonde mix van woongelegenheid en een sociaal-gezondheidscentrum voor Dokters van de Wereld. Daarmee won het Brusselse architectenbureau BAEB recent een ontwerpwedstrijd in de gemeente Anderlecht. Het team van Emmanuel Bouffioux werkte een toekomstgericht project uit. De focus ligt er vooral op de dialoog tussen het oude en het nieuwe. Maar ook: de rol die het gebouw speelt in de stad van morgen. De bouw start in maart 2020 en zal 24 maanden duren.

Het stedelijk belang van dit project en zijn rol als scharnierwijk

Met zijn architectenbureau BAEB doet Emmaniel Bouffioux wel vaker mee aan wedstrijden. Maar de opdracht die citydev.brussels, de ontwikkelingsmaatschappij van het Brussels Gewest, voor ogen had, kaderde in het grotere en ambitieuzere CityGate. Die wil in Anderlecht een gebied van meer dan 100.000 m2transformeren tot woongelegenheden, winkels, openbare diensten en publieke ruimtes. Een gemengd project met een specifiek doel dus. Het stedelijke revalidatieproject – dat de naam Goujons Housing meekreeg – bevindt zich namelijk op een strategisch punt in Brussel: de westelijke toegang van de hoofdstad, waar een oude wijk aansluit aan de nieuwe stad. Een uitdaging die Bouffioux met beide handen greep. Het stedelijke belang van de opdracht sprak hem aan. Net zoals de zoektocht naar de verbetering van de leefomgeving van de buurt en haar soms kansarme inwoners.

Een wijk laten heropleven

Dit toekomstige project doet de huidige Goujons-torens alle visuele eer aan. Vroeger stond hier een sociale woonblok zoals je ze alleen in de jaren 70 terugvond. Om nog maar te zwijgen van het vlakbij gelegen treinspoor dat lijkt over te hangen. Volgens architect Bouffioux gaat het vooral over nadenken over de toekomst van die plek, om daarna de stad van morgen te bouwen. De uitdaging van het stedelijke project CityGate – waar Goujons Housing deel van uitmaakt – is juist om een verlaten industriezone te transformeren in een gemengde woonwijk die de banden met haar omgeving verbetert. Meer dan alleen een nieuw gebouw moest BAEB vooral een oplossing vinden die beter is aangepast aan de gemeenschap. De ruimte, de plekken en de atmosfeer moeten de relatie tussen de verschillende gebruikers bevorderen. Daarnaast gaat het ook over een publieke ruimte creëren voor de Grondelsstraat. Een plek waar elke dag duizenden mensen voorbijkomen. Met andere woorden: dit project gaat vooral over het bouwen van een gemengd gebouw dat een wijk doet heropleven. Een uitdaging die veel verder gaat dan de leefruimte ontwerpen van de toekomstige bewoners van de 35 voorziene appartementen. Of van de personen die regelmatig het medisch centrum op het gelijkvloers bezoeken.

Hoefijzervorm

Architectenbureau BAEB koos voor de vorm van een hoefijzer. Dat gesloten volume laat toe om de mogelijke overlast van de spoorweg op te vangen. Anderzijds creëer je zo ook een eiland dat de bewoners een zekere privacy garandeert. Zonder daarbij de sociale interactie uit het oog te verliezen. Ondanks die gedachte haalde het idee om een duurzaam gebouw te ontwikkelen toch de bovenhand. Volgens Bouffioux krijg je zo een filosofie die dichter bij de permacultuur staat: respect voor natuur en planeet in elke fase van het ontwerp en het bouwproces. Bijvoorbeeld door afval en materialen te recupereren.

Groen BEN-gebouw zónder verwarmingsketel

Deze filosofie had ook een impact op de keuze van materialen en planten – enkel lokale, niet-allergene soorten bijvoorbeeld. Het gebouw gebruikt ook een deel van het regenwater om gemeenschappelijke groene ruimtes te bewateren. Je vindt ook enkel ledlampen terug, omdat er minder insecten op afkomen en er zo ook minder lichtvervuiling is. De groendaken bieden een beter thermisch comfort, houden regenwater vast en vangen het fijnstof op om zo de luchtkwaliteit te verbeteren. Maar da’s niet alles: BAEB heeft een gebouw ontworpen waar de stad amper kosten aan heeft. De uitstekende thermische prestaties van de muren en de luchtdichtheid van het gebouw zorgen voor een zo goed als passieve norm. Het medische centrum dat bijna letterlijk in een passieve envelop is gewikkeld, heeft één enkele boiler voor de douches. De 35 appartementen stoten geen CO2 uit. Het gebouw heeft geen verwarmingsketel,maar wel zonnepanelen die rechtstreeks op de appartementen zijn aangesloten. De panelen nemen de helft van het dak in. Op de andere helft staan serres en plantenbakken voor de bewoners. De enkele radiatoren in het gebouw werken op de gratis elektriciteit van de zonnepanelen.

Welzijn, comfort, akoestiek

De materiaalkeuze is bewust een zoektocht geweest naar een evenwicht tussen kwaliteit en budget. Het project koos voor zoveel mogelijk materialen met erkende milieucertificaten en productieprocessen zonder cfk’s. Sterker nog: er ging ook speciale aandacht naar het vermijden van vluchtige organische stoffen die de binnenruimte verontreinigen. Bij een gemengd project van deze omvang is de akoestiek belangrijk. Je moet de verschillende geluiden binnen en buiten kunnen dempen. In het medisch centrum zit je bijvoorbeeld met wachtkamers en consultatieruimtes naast elkaar. Privacy is dan heel belangrijk omdat je gevoelige onderwerpen in alle discretie moet kunnen bespreken. Ook het visueel comfort was belangrijk: in het sociaal-gezondheidscentrum heeft elke ruimte een direct zicht naar buiten. Dat garandeert een zekere intimiteit. Een metalen plaat fungeert als filter tussen de consultatieruimte en de publieke ruimte.

Circulaire economie

BAEB besteedde speciaal aandacht aan de verschillende bestaande materialen. Een idee dat kadert in duurzaam bouwen. Aannemers zullen de materialen uit de afbraak van het bestaande gebouw herbruiken of recupereren voor zogenaamde uitwisselingsplatformen. Ook voor de opbouw van het nieuwe project zal de aannemer speuren naar materialen die van andere werven komen.

Zonnepanelen en gedeelde tuinen

De stad van morgen vind je ook terug op het dak. Enerzijds liggen er zonnepanelen op het dak, anderzijds staan er serres en moestuinen op – waarvoor de stad nog een beheerder zoekt. Een vorm van vertical farming waarmee het architectenbureau grondoppervlakte beneden vrijhoudt en de binnentuin beneden exclusief voor het medisch centrum kan voorbehouden. Want zoals gezegd: zelfs een medisch centrum verdient speciale aandacht.

Kelder voor mobiliteit van morgen

Opvallend is ook de kelder in dit gebouw: de stad van morgen ontwerpen betekent ook de mobiliteit herdenken. En die gaat verder zonder de auto: het gebouw ligt vlakbij het Zuidstation. In de kelder is dus vooral plaats voor 110 fietsen. Een toepassing die perfect past in de duurzame visie van het project.

Ook duurzaam: modulariteit

Je denkt pas echt toekomstgericht als je gebouw zich op termijn makkelijk kan aanpassen aan een eventuele nieuwe invulling. Daarom gebruikte Bouffioux een constructief systeem met balken-kolommen en lichte scheidingswanden. Elektriciteit, radiatoren en andere technieken liggen of hangen tegen de muur. Zo kan je vrij schuiven met de tussenwanden. De armaturen bestuur je met draadloze schakelaars om straks geen nieuwe kabels te moeten trekken.

Winnen ontwerp is teken van erkenning

Al dit architecturale denkwerk rond duurzaamheid en de stad van morgen hebben het team van Emmanuel Bouffioux gepassioneerd. En alle architecten zijn blij dat hun passie erkend en bekroond is door hen het project samen met immo Louis De Waele toe te kennen. Een erkenning waar Bouffioux maximaal van geniet, omdat hij de stad uit z’n blote hoofd kent en er een speciale liefde voor heeft.

Tekst: Chantal Ernst
Foto’s: Asymetrie

BAEB
De Koninckstraat 40, verdieping 3 / bus 6  – 1080 Brussel
t. 02 376 06 10
baeb@skynet.be – www.baeb.eu