evr-architecten – KCAP
Project Zuiderzicht, een ontworpen statement.
Het ontwikkelen van een volledig nieuwe stadswijk mag in de 21ste eeuw gerust een unicum genoemd worden! Zeker als het masterplan van de totaliteit ontworpen werd door een wereldreferentie zoals Studio Associato Secchi Vigano en alle bouwblokken van het plan vormgegeven worden door architecten met ronkende internationale namen zoals BOB 361, Peter Zumthor, Polo Architects, Robbrecht & Daem, Vincent Van Duysen, Johannes Norlander Arkitektur en vele andere. Nieuw Zuid in Antwerpen is zo’n initiatief. Ook KCAP & evr-architecten, een tijdelijke Nederlandse/Vlaamse architectenassociatie, kreeg via een wedstrijd de opdracht een van de markante torengebouwen te ontwerpen.Een van de grootste kwaliteiten van het masterplan van Secchi en Vigano is de creatie van een aan een grootstad aanleunend kleinstedelijke verwevenheid met een uitgesproken karakter en eigen identiteit. Om dit de realiseren werkte de eigenaar/initiatiefnemer Triple Living heel nauw samen met het Stadsbestuur van Antwerpen. Door de intelligente afwisseling tussen ‘middelhoogbouw’ en ‘hoogbouw’, tussen de verticaliteit van de strategisch ingeplante bakens en de horizontaliteit van de meer op mensenmaat ontworpen lagere gebouwen wordt het geheel een stedenbouwkundig canvas waarop architecten volgens hun eigen accenten en signatuur kunnen ontwerpen. De organiserende factor op dit canvas zijn de zogenaamde ‘striga’ (horizontale circulatiewegen), ingeplant volgens een lineaire rationaliteit om de verschillende onderdelen zowel binnen het nieuwe projectgebied als tussen het gebied en de bestaande stedelijke elementen met elkaar te verbinden. Ze zorgen voor een doorwaadbaar weefsel dat rekening houdt met de beoogde dichtheid. Straten voor autoverkeer en paden voor traag verkeer lopen als een dambord door het gebied. Nergens worden wegen breder gemaakt dan strikt noodzakelijk, extra breedte voor brandwegen wordt gerealiseerd met betonnen grasdals. Water en groen zijn overal aanwezig in het straatbeeld: wadi’s doorkruisen de wijk als groene aders en zorgen bij regen voor de afvoer van het overtollige water.
Tussen de Léon Stynenstraat en het Henri Storckpad ligt het bouwblok dat via een wedstrijd werd toegewezen aan het ontwerpteam KCAP Architects&Planners uit Rotterdam en evr-architecten uit Gent. Voor de technische uitwerking en uitvoering werden ze bijgestaan door Bureau Bouwtechniek uit Antwerpen. Het Zuiderzicht-gebouw telt twee ondergrondse parkeerverdiepingen en 15.700 m2 bovengrondse oppervlakte en bestaat uit een onderbouw van 5 bouwlagen – waarin een B&B-hotel met 108 kamers – en een 25 verdiepingen tellende hoogbouw met 134 woongelegenheden. De referentiehoogte van 80 m opgelegd in het masterplan werd gerespecteerd, net zoals ook de vorm van het totale volume refereert naar de laarsvorm uit de voorschriften. De torenvolumes in het masterplan vloeien op die manier naadloos over in de lagere volumes en het geheel krijgt, gestoeld op de Europese stedelijke traditie, een menselijke schaal.
Meteen vallen de heldere kleur en open uitstraling van het gebouw op. De architecten inspireerden zich hiervoor op de iconische Antwerpse torens: de Onze-Lieve-Vrouwekathedraal, de Boerentoren, de politietoren van Braem en de BP-building en het Crowne Plaza-hotel, beide ontwerpen van Léon Stynen. Een tweede kenmerk van de ontwerpfilosofie dat het gebouw typeert is het ‘bigger and cheaper’-principe waarbij een dubbele structuur de dragende, geïsoleerde gevel loskoppelt van een betonnen raster uit wit beton. Tussen beide structuren ontstaat er een interessante ruimte die schijnbaar willekeurig wordt ingevuld met terrassen, vides en wintertuinen. Het begrip ‘Bigger and cheaper’ mag letterlijk genomen worden: de volledig beglaasde, onverwarmde wintertuinen zijn een goedkope maar aangename extensie van de woonruimtes en vormen een absolute meerwaarde voor de appartementen. Het is een persiflerende knipoog van de architecten naar de typisch Belgische veranda.
Als je het gebouw benadert zie je dat dit volumetrisch spel van open en gesloten gevelvlakken het gebouw een extra dimensie geeft. De terrasvloeren zijn afgewerkt met zelfdragende en geprefabriceerde lichte houten vloerelementen en van onderuit gezien geeft dit de illusie van een 6de gevel. De afwisseling van het witte betonnen raster, de glazen wintertuinen, terrassen en vides en de houten terrasvloeren genereren een uniek esthetisch patchwork dat constant verandert naargelang het zonlicht, de afstand tot de toren en de kleur van de lucht. Een leuke vondst is dat de doorsnede van de elementen van het betonnen raster naarmate het gebouw hoger wordt, qua afmeting afneemt. Enerzijds zorgt dit dat door het kikvorsperspectief er een visuele eenheid ontstaat maar anderzijds het gebouw de klassieke drie-eenheid sokkel, middendeel en bovenbouw krijgt. De horizontale lijnen van het betonnen raster omkaderen telkens twee verdiepingen wat samen met de verticale lijnen
– die een ander ritmisch patroon vertonen – de verticaliteit van het gebouw versterken.
De bruto beschikbare oppervlakte binnen het maximale bouwvolume was 15% groter dan het door de opdrachtgever gevraagde programma zodat er een bepaalde marge ontstond waarbinnen creatief met oppervlakte en dus volume kon omgesprongen worden. De architecten wendden deze marge aan om het volume van het gebouw naar boven toe te verkleinen zodat het slanker werd en minder schaduw zou werpen op de naastliggende bebouwing. Als je het gebouw betreedt merk je meteen de sobere maar kwalitatieve afwerking die met oog voor detail de twee hoofmaterialen beton en hout verzoent. De inkomhal situeert zich tussen de ruimte met de drie liften en de ‘passage’, een dubbelhoge doorsteek door het gebouw. Deze passage laat de wijkbewoners en bezoekers toe doorheen het gebouw te wandelen, tussen het plein aan de Léon Stynenstraat en het Henri Storckpad. De vloer in de passage is afgewerkt met straatstenen, de hoge wand werd bekleed met houten lattenwerk. Houten banken nodigen mensen uit om even uit te rusten en benadrukken de wens van de architecten dat deze doorsteek ook gebruikt kan worden als ontmoetingsruimte voor de bewoners of voor het organiseren van kleine evenementen.
We nemen de lift tot de 24ste verdieping en bij het verlaten ervan valt ook hier weer de sobere maar klassevolle afwerking van de gemeenschappelijke hal op. Ook bijzonder is de aanwezigheid van natuurlijk licht dat binnenvalt via de ramen op het einde van de gang, die mogelijk werden gemaakt door de wegsnijdingen uit het maximum volume. Op deze verdieping bevinden zich enkele duplexappartementen met een overweldigend zicht over de stad Antwerpen en ruime omgeving. Bij helder weer kan je de skyline van Brussel zien. Hier wordt ook de stedenbouwkundige transparantie van het totale project duidelijk en krijg je een impressie van het in aanbouw zijnde en het nog te realiseren projectvolume. Als je een van de wintertuinen of terrassen betreedt en je kijkt naar beneden, dan zie je duidelijk het afwisselende spel tussen de open en afgesloten ruimte tussen de met witte pleisterplaat beklede gevel en het betonnen raster. Ook de grote terrassen op de daken van de onderliggende breder wordende volumes vallen meteen op. Het grondplan, inclusief het ontdubbelde betonnen raster, heeft de vorm van een parallellogram terwijl de mix aan verschillende woontypologieën perfect in een combinatie van rechthoeken ontworpen is. De Schelde, het onhoorbare voorbijglijdende verkeer op de ring en de skyline van Antwerpen zijn quasi hypnotiserende elementen die je de drukte van de stad snel doen vergeten.
De totaliteit van al deze elementen resulteert in een krachtig ontworpen gebouw waarvan de originele en eigenzinnige esthetiek gerust als architecturaal statement kan gedefinieerd worden. KCAP Architects & Planners en evr- architecten bewijzen met project Zuiderzicht dat een hoogbouw met een groot bouwprogramma niet log hoeft te zijn. Met een ingenieuze en intelligente ontwerpfilosofie spelen ze maximaal in op de kwaliteiten die het masterplan van Secchi en Vigano aanreikt. Tegelijkertijd beperken ze zich niet tot deze kwaliteiten en voegen ze verschillende originele aspecten zoals het lichtspel in de gevel, de dubbelhoge doorsteek op het gelijkvloers en de wegsnijdingen uit het volume toe. De aanwezigheid van het hotel in de lagere ‘voet’ – met de lobby gelegen tussen het plein aan de ene en het park aan de andere kant – geeft het geheel een specifieke dynamiek die uniek is voor Antwerpen Nieuw Zuid.
Tekst: Johan Geerts
Foto’s: Sijn Bollaert & evr-architecten