HA-architecten
Door het beton de bomen zien
Het lijkt wel een abstracte sculptuur, opgebouwd uit betonnen keermuren die draaien, kantelen en scharnieren, tastend naar manieren om zich tussen de bomen te wentelen. Hendrik Heirweg en Ann Verhofstadt van HA-architecten creëerden een even opvallende als geheimzinnige uitkijkpost over het bos. Nee, een locatie voor de volgende James Bond-film is dit niet. Nochtans zou elke cineast er zo voor tekenen: een mysterieuze betonnen bunker met een wat futuristisch aura, helemaal in de greep van het bos. Er zijn minder tot de verbeelding sprekende toevluchtsoorden die de set hebben gehaald. In realiteit woont hier evenwel een gezin dat zijn privacy vooropstelt. Vanaf de straat schemert enkel het silhouet van het gebouw door tussen de bomen: een witgrijs massief dat oprijst achter een gordijn van eiken en beuken die schaduwen tekenen op de grote gevelvlakken. Verder is het vooral gissen naar wat zich daarachter afspeelt. “Voldoende privacy was één van de belangrijkste eisen tijdens de gesprekken met de bouwheer”, zegt architect Hendrik Heirweg. “Die had een oud pand gekocht in een bos. Dat moest wijken voor een nieuwe woonst die in dat bos werd geschoven, zoveel mogelijk onttrokken aan de buitenwereld. De voorzijde bestaat uit een lange keerwand die uitmondt in een verzonken carport, met daarop een teruggetrokken volume. Je ziet in feite maar één echte opening: de toegangsdeur. Dit element brengt als enige een menselijke schaal in het abstracte volume, samen met de rododendrons en de bekistingsmaat van 50 cm die telkens terugkomt in het zichtbeton.”
Gefragmenteerde doorzichten
In een slingerende beweging begeeft de oprijlaan zich tussen de bomen naar de woning. Een splitsing markeert twee toegangen: rechts parkeer je als bezoeker op een licht oplopende zone vlakbij de toegangsdeur, links duik je als bewoner onder de zwevende betonstructuur van de carport. Daar wordt de beleving van de woning voor het eerst echt voelbaar. De luifel van de lagergelegen parkeerzone plooit naar boven, waardoor gefragmenteerde doorzichten ontstaan naar het bos. Bovendien halen veelhoekige openingen in de dakplaat het licht en de boomkruinen verder naar binnen. Dat delicate spel tussen omgeving en gebouw zet zich door in het hele huis. Loop je de carport door, dan kom je in een soort van galerie, afgelijnd door een vijverpartij die uitloopt op een binnenzwembad met spa. Invallend licht doet de betonnen muren opleven waarbij hun textuur bijna tastbaar wordt, terwijl het bos stukken van zichzelf laat zien via verschillende perforaties. De dubbelhoge ruimte krijgt meer reliëf, het water van het zwembad een intens groene kleur door de interactie tussen licht en beton. Ann Verhofstadt: “In het zwembad voel je echt het catacombe-effect. Enerzijds zit je diep in de ondergrond, anderzijds is het bad zo georiënteerd dat je naar het licht en bos toe zwemt. Die dubbelzinnigheid is overal aanwezig: we wilden de gebruiker niet gratuit laten deelnemen aan wat er rond het gebouw gebeurt. De link met buiten wordt heel subtiel behandeld. We behouden een bepaalde afstand: als je aankomt bij de woonst, ervaar je de volumewerking, waarna je binnen geleidelijk participeert in de omgeving, zonder dat je er echt centraal in komt te staan.”
Dubbele schil met gevangen buitenruimte
De woning bestaat uit drie lagen. Boven de verzonken wellnesszone is een intieme woonkern geplaatst op twee niveaus. Die is ogenschijnlijk naar achteren geschoven, zodat er een dubbele schil ontstaat met daartussen een ingesloten buitenruimte. Zij nuanceert de overgang tussen bos en woning: vanaf de ondergrondse vijver kijk je over alle verdiepingen heen de hemel in. Het enige wat het zicht breekt is een overgangsruimte die als een brug over het water zweeft. Ze verbindt de bezoekerstoegang met de bovengrondse woonfuncties. Hendrik Heirweg: “Als je in het zwembad ligt, merk je hoe fragiel daglicht gefilterd wordt langsheen de bovenliggende bouwlagen. Vanaf de aangrenzende vijver maak je vervolgens echt contact met de rest van de woning en omgeving. Tussen de betonnen schijven zie je de takken en bladeren wuiven boven je hoofd. Omgekeerd, als je je boven in de overgangsruimte bevindt, loop je als het ware over het water, onder de bomen door. Er ontstaat een soort van interieurgevoel buiten: de bomen creëren bijna een arena waar je centraal doorheen wandelt.”
Uitkijkpost op het bos
Waar de weg naar de woonkern een ontdekkingstocht op zich is langs verschillende soorten circulaties, is het beeld van de leefruimte veel nuchterder. Als een soort uitkijkpost opent ze zich integraal naar het achterliggende landschap. De vrij harde buitenzijde van het gebouw krijgt hier ook een zachter karakter. Venetiaans terrazzo bedekt de vloer en linkt alle woonfuncties organisch aan elkaar. Eik en blauwe hardsteen voegen verder warmte en finesse toe aan het brute betongeweld. “Achteraan de woning breekt het betonnen volume helemaal open”, legt Verhofstadt uit. “Naarmate je het achterliggende terrein nadert, wordt de vormentaal complexer. Als je in de tuin staat, zie je goed hoe de keermuren zich doorheen het landschap lijken te bewegen om de vorm van het gebouw haast te herdefiniëren.” Hoe verder je om het gebouw heen loopt, hoe meer het zich ontplooit. Ter hoogte van de tuin, een open plek in het bos, wordt het beton bijna plastisch gemodelleerd: de harde evenwijdige lijnen van de voorzijde worden vervangen door een convex en concaaf lijnenspel. Het gebouw keert naar binnen en buiten, verschillende lagen lijken te scharnieren boven en met elkaar. “Misschien is het beton hiervoor bestemd. De verschillende stortfasen van het beton zijn zichtbaar aanwezig, eerlijk en zonder maskering. Het ontwerpproces zit op die manier vervlochten in het materiaal. Het is het bijna kneedbare en natuurlijke karakter van beton dat de gelaagdheid van dit gebouw bepaalt.”
Tekst: Bart De Maesschalck
Foto’s: Koen Van Damme