Sill and Sound Architects
Appartementsgebouw schudt rustige woonwijk wakker
Als we de Brusselse architect Movses Der Kevorkian vragen welk project hij ooit nog eens graag zou doen, zegt hij afbreken. In een ideale wereld zou hij alle gebouwen die niets bijdragen aan de samenleving gewoon met de grond gelijkmaken. Het zegt veel over de visie van het architectenbureau Sill and Sound. Vanop het mooie Koningsplein in Brussel werkt het met een internationaal team van architecten, aannemers en ingenieurs. Ze hebben projecten lopen in Armenië en Libanon, maar wij zochten het dichter bij huis: ineen residentiële wijk van Sint-Jans-Molenbeek.
Dorpel als barrière
Sill and Sound. Het klinkt als de naam van een Britse popgroep, maar is wel degelijk diep geworteld in de architectuur. Sill is Engels voor dorpel. Voor Der Kevorkian is het de basis vanarchitectuur. De dorpel staat symbool voor de connectie die architectuur moet maken tussen de intieme sfeer binnen en de weide wereld buiten. Want dat is wat architectuur doet: een buitenruimte veranderen in een binnenruimte. En dan moet je altijd die dorpel over. “De dorpel verdeelt twee werelden in twee, maar verbindt ze ook”, zegt Der Kevorkian. Hetzelfde geldt voor het woordje Sound. Het omgevingsgeluid buiten is anders dan binnen. Er is een auditieve barrière – een dorpel als je wil – die je nog wel bewust maakt van waar je bent, maar je beleeft het geluid anders. Het jonge Brusselse architectenbureau zoekt in zijn projecten bewust spanning en dialoog op. “Architectuur is meer dan huizen bouwen. Het heeft voor ons pas een plaats in de samenleving als het in dialoog gaat met de omgeving. Met voorbijgangers en gemeenschappen, maar ook met straten en landschappen. Onze architectuur moet voor een kritische, emotionele en intelligente relatie zorgen.”
Industriële gevel op residentieel pand
Ook in Molenbeek volgde Sill and Sound diezelfde aanpak. Op een smal perceel bouwden ze een appartementsgebouw waar je als voorbijganger blijft voor staan. Het pand ligt in een doodgewone residentiële buurt. Alle huizen zijn in feite hetzelfde, en dus gebeurt er weinig. Der Kevorkian creëerde een spanning tussen het pand en de omgeving door de gevel volledig te bekleden met transparante polycarbonaat. Dat is relatief ongezien voor residentiële projecten. Het materiaal vind je vooral terug in de industriebouw. De uitdaging hier was dan ook om op zoek te gaan naar de elegantie in de brutaliteit. “De lamellen van dertien meter waren niet eenvoudig om mee te werken. We hebben de bevestigingen op maat laten maken, want die bestonden alleen voor gote gebouwen. Hier was het toch wat fijner werken”, zegt Der Kevorkian. Door de transparante wand ontstaat er een interessant lichtspel. Overdag verlicht daglicht het pand. ‘s Avonds verlicht het pand de straat. “Als je door de straat wandelt en langs het gebouw passeert, kijk je altijd om. Je kan het pand niet negeren. Het verandert constant van nuance en van gevoel.”
Natuurlijke ventilatie
Het appartementsgebouw ligt knal op de zuidkant. Dat wil zeggen dat de temperatuur wel eens kan oplopen in de zomer. Maar niet dankzij het polycarbonaat. Die houdt UV-straling tegen waardoor het sowieso minder warm is binnen. Doordat de transparante wand vastgemaakt is op kleine I-profielen, staat het een twintigtal centimeter van de gevel. Zo ontstaat er een constante natuurlijke ventilatie: de lucht stijgt achter de wand tot helemaal boven. Ook zo blijft het gebouw koel. Bovendien heeft het polycarbonaat nog een ander voordeel. Het is 100% recycleerbaar. Stel dat de eigenaar van het gebouw de gevel beu is, kan hij de wand afbreken en er een anderebekleding tegen zetten.
Drie anderhalve appartementen
Het smalle perceel plaatste Sill and Sound nog voor een andere uitdaging. Enerzijds liet het niet toe om appartementen met drie kamer op één verdieping te bouwen. Anderzijds lieten de bouwvoorschriften van de gemeente niet toe om hoger te gaan dan de omliggende gebouwen. Er drong zich dus wat extra denkwerk op. Het architectenbureau liet zich inspireren door de appartementsblokken van de buren. Die zijn gebouwd in een h-vorm. Het bovenste appartement heeft dus ook vooraan een terras over de halve breedte van het perceel. Zo past het gebouw qua constructie naadloos in het straatbeeld. Maar nog ingrijpender was de constructie van elk appartement afzonderlijk. Dat zijn L-vormen die als een spelletje Tetris in elkaar gepuzzeld zijn. Het architectenbureau bouwde zo drie anderhalve appartementen: één verdieping met een halve verdieping bovenop – of eronder, afhankelijk van de verdieping waar je staat. Zo moet de bewoner van het gelijkvloersappartement naar boven voor de slaapkamers. En moet de bewoner van het tweede appartement naar beneden, want de ingang ligt op de tweede verdieping. Het grote voordeel van die indeling is vooral dat elk appartement nu voldoende ruimte heeft,met ook een eigen tuin of terras. Het bovenste heeft er zelfs twee: een terras langs de straatkant om bovenvermelde reden en een terras met zicht op de grote groene tuin van het gelijkvloersappartement.
Kleine ramen in grote ramen
De wand in polycarbonaat speelt ook handig met de privacy van de bewoners. De ramen in de basisgevel zijn groter dan de ramen die effectief in de transparante voorzetgevel zitten. Dankzij de grote ramen krijgen de appartementen toch voldoende licht binnen, maar behouden ze hun privacy: een deel van de wand in polycarbonaat overlapt de ramen. Het kleinere raam staat er dus echt voor de bewoners: zij genieten zo van een vrij uitzicht, zonder zich zorgen te moeten om overburen die kunnen binnenkijken.
Verschillende disciplines zijn essentieel
Volgens Der Kevorkian moet een architect thuis zijn in verschillende disciplines. “Enerzijds heb je het wiskundige of technische aspect. Dat is rationeel en eerder emotieloos werk. Maar daarnaast moet een architect ook geïnteresseerd zijn in de mens. Want uiteindelijk is het voor de mens dat we bouwen. Ik wil dan ook weten hoe de mens zich ontwikkelt. » De architect heeft net de Armeense vertaling klaar van een werk van de Italiaanse filosoof Giorgio Agamben die onder andere op zoek gaat naar de betekenis van hedendaags. « Een architect die vandaag iets bouwt is niet per se hedendaags. Een hedendaagse architect is iemand die meegaat met z’n tijd, maar er tegelijk ook afstand van kan nemen.” Om die reden werkt Sill and Sound dan ook met zoveel mogelijke internationale mensensamen. Het team bestaat uit Belgen, Armenen, Bulgaren en Libanezen. En ook voor het project in Molenbeek keek het bureau over de grenzen heen. De bouwheer is een Italiaan, de ingenieur een Belg, de aannemer een Marokkaan. Die ontmoeting tussen culturen is verrijkend voor de architectuur van het bureau. Die is trouwens niet in één hokje te duwen.De aanpak is de rode draad, niét de uitkomst. Want dan verval je opnieuw in de basisbetekenis van architectuur: iets bouwen. Sill and Sound bekijkt het liever zo breed mogelijk.
Tekst: Jurgen Verbiest
Foto’s: François Lichtlé