B-architecten
Het bundelen van campussen aan de rand van de stad, is een fenomeen dat steeds vaker voorkomt. Toch verkiezen nog veel studenten een meer centrale plaats. En die mening is ook de Erasmushogeschool Brussel toegedaan die voor haar nieuwe campus voor de lerarenopleiding haar oog had laten vallen op een oude brouwerij vlakbij de Dansaertstraat. B-architecten ging het best om met de beperkte ruimte door auditoria ondergronds te plaatsen en het nieuwe schoolgebouw het beschermde volume te laten omarmen.
De Erasmushogeschool Brussel lanceerde een Open Oproep nadat ze het terrein, een hoekperceel op het einde van de Dansaertstraat net voor Molenbeek, hadden aangekocht. B-architecten, dat zich allieerde met het Sloveense bureau Bevk Perovic arhitekti, toonde zich het meest ambitieus in het realiseren van een aanzienlijk programma op de site waarbij ook het beschermde volume op een ingetogen manier werd geïntegreerd. “De ambities van de Erasmushogeschool waren best groot. Ze wilden daar een nieuwe state of the art campus voor hun lerarenopleiding. Ze kozen voor ons ontwerp omdat wij, omwille van het forse programma voor deze site, als enige architect de auditoria ondergronds hadden voorzien. Een idee dat al heel snel ontstond omdat dit programma geen daglicht vereist. Wij zouden het zonde vinden om daarvoor ruimte op het gelijkvloers of nog hoger in te palmen die we nodig hadden voor de leslokalen. Uiteraard hebben we een aantal technische ingrepen moeten doen om dat ondergronds programma ook brandveilig te krijgen zoals sprinklers en een RWA-systeem, maar het grote voordeel was dat we op die manier een licht en transparant gelijkvloers konden realiseren.”
Waar dat open gelijkvloers en de eerste verdieping van het nieuwe volume de footprint van de ondergrondse verdieping volgen, trok B-architecten de klaslokalen op de verdiepingen bovenop deze plint maximaal terug. Op die manier konden ze niet alleen meer licht en zicht in de leslokalen krijgen, maar garandeerden ze zo ook maximale privacy voor de residentiële buurtbewoners. De integratie van het oude brouwerijgebouw vormde een andere uitdaging. Dit had relatief beperkte verdiepingshoogtes en de bestaande vloeren en staalstructuren dienden intact te blijven. De connectie met de nieuwe klaslokalen die wel vrij hoge verdiepingshoogtes kennen, was dus niet evident. B-architecten loste dit op door er een nieuw volume tussen te plaatsen waarin de circulatie is ondergebracht en waarin alle niveauverschillen werden opgevangen. De top van deze circulatiezone eindigt in een technische verdieping. Eveneens een aandachtspunt was voldoende lichtinval krijgen in het relatief donkere brouwerijgebouw. Behalve het voorzien van enkele nieuwe raamopeningen die toegelaten waren, speelde B-architecten hierop in door de integratie van een stalen glazen vergaderruimte op het dak van het brouwerijgebouw. Het fijne uitzicht over Brussel is daarbij een extra bonus.
De grondige renovatie van het beschermde brouwerijgebouw omvatte onder meer het weghalen van alle overbodige losse constructies en het integreren van nieuwe technieken. Om het gebouw zoveel mogelijk in zijn oorspronkelijke staat te laten en door de beperkte verdiepingshoogtes, werden de technieken zichtbaar geïntegreerd en werden verticale ventilatieschachten doorheen het gebouw geplaatst. De bakstenen muren kregen dan weer een intense behandeling om overtollige zaken en aangebrachte graffiti te verwijderen. Dat zorgt ervoor dat zowel aan de buitenkant als aan de binnenkant heel duidelijk is waar het oude gebouw eindigt en het nieuwe begint.
Bij het samenbrengen van twee gebouwen – zeker in het geval van een nieuwbouw en renovatie – dient de circulatie aandachtig bekeken te worden. “We zijn heel tevreden over hoe beide gebouwen verweven zijn door de circulatiekern: het hele gebouw is goed doorwaadbaar. Dat hebben we mede te danken aan onze goed uitgewerkte ondergrondse verdieping en de brandtechnische uitzondering die we hebben aangevraagd. Nu kunnen studenten vanop de -1 tot helemaal boven stappen zonder één deur te moeten openen, de open trappenkoker verbindt alle gangen en klaslokalen. Voor die lokalen hebben we in ons ontwerp een heel rigide structuur bedacht waardoor de wanden ertussen flexibel zijn en dat heeft meteen opgebracht. Tijdens het bouwproces zijn bepaalde lokalen immers vergroot in functie van het onderwijs en dat kon zonder veel problemen. Ook in de toekomst kan het aanbod in de school nog wijzigen en dan is dit gebouw daar alvast klaar voor.”
Op het gelijkvloers, dat zich iets onder het maaiveld bevindt om voldoende hoogte te halen, vinden we de bibliotheek terug, werk- en studeerplekken voor de studenten en een cafetaria die aansluit op een buitenpatio. In het oude brouwerijgebouw zijn de kleinere opleidingslokalen voorzien zoals bio-esthetiek en haarzorg terwijl in het nieuwe gebouw beter ingespeeld kon worden op de vraag naar crea-ateliers en grote ruimtes voor toneel-, woord-, muziek- en danslessen. Die kunnen nu moeiteloos plaatsvinden op de ruime eerste verdieping van dit nieuwe volume. Hoewel dit gebouw zich als een gesloten en massief volume presenteert aan de straatzijde, is het allerminst een donker gebouw. Dat dankt het onder meer aan de vliesgevels achteraan, zenitaal licht in de ateliers en de integratie van een dakterras aan het plein. De brede gangen bij de klassen met ingebouwde nissen waar zitbanken zijn voorzien, laten studenten toe om groepswerken te doen of tussen twee lessen door op een aangename manier te wachten. Dat laatste kan uiteraard ook in de cafetaria zelf of in de aanpalende buitenruimte.
B-architecten streefde aan de straatzijde naar een massief volume. Dat werd gerealiseerd in een zwarte baksteen met reliëf, als contrast met de rode tinten van het bestaande gebouw. De patio die zich achter de gevel bevindt, werd afgewerkt met een claustra-volume. “Het zorgt daar voor een visuele buffer en laat tegelijkertijd voldoende licht binnen. Een huzarenstuk voor de metsers, maar wel met resultaat. We zijn met dit project immers genomineerd voor de Brick Awards 2021. Ook voor de manier waarop we het bestaande gebouw hergebruiken en integreren.”
Binnenin voert beton de hoofdtoon als een soort van neutraal canvas. Zichtbeton voor de wanden, gepolierd beton als vloerafwerking. Daar zette B-architecten enkele materialen tegenover om het in te kleden. Enerzijds naar akoestiek, waar op het gelijkvloers zwarte akoestische eilanden tegen het plafond werden bevestigd en op de verdiepingen witte baffle elementen werden opgehangen. Een warm accent dat eveneens als verbinding tussen nieuw en oud werd ingezet, is het gebruik van berken multiplex voor zowel wandafwerkingen als voor maatmeubilair. Een voorbeeld daarvan is het volume op het gelijkvloers waar de studentenadministratie in ondergebracht is. Sommige panelen die als wandafwerking dienen, zijn bijna voor 50% geperforeerd, in functie van de akoestiek. Getuige daarvan de auditoria die, samen met de daar tussenin liggende foyer inclusief bar en vestiaire, overigens ook door externen gebruikt kunnen worden. Kleuraccenten die toegevoegd werden, zijn bijvoorbeeld de op maat gemaakte groene zitbanken.
Alle beschikbare platte daken werden ingezet als groendak en om zonnepanelen te herbergen. Terugkijkend op de voorgaande situatie, kent deze buurt met de integratie van deze campus een serieuze opwaardering. Het is een wereld van verschil, niet alleen voor de studenten maar ook voor de buurtbewoners. “Het was een beetje een vergeten hoek in het stadscentrum. Nu is er al opmerkelijk meer passage en niet alleen door studenten. Het gebouw heeft zich mooi weten in te planten in de stad. Waar wij als bureau heel tevreden over zijn, is het hergebruik van het bestaande brouwerijgebouw en hoe we die hebben kunnen integreren in het nieuwe verhaal van de campus. Als architect hechten we heel veel belang aan reconversie en hergebruik van oude gebouwen, we vinden dat we daarin geslaagd zijn.”
Tekst: Sam Paret
Foto’s: ©Lucid