De Bouwerij
“Duizenden redenen om naar COOP te komen”, staat er in de brochure van het Brusselse ontdekkingscentrum aan het kanaal. Architectenbureau De Bouwerij is één van die redenen. Zij bouwden een opvallende uitbreiding aan het KBSOT in Ternat – voluit Katholiek Basis- en Secundair Onderwijs Ternat. Wij wilden wel eens weten hoe ze precies te werk gingen.
Hoekje af
De Bouwerij huist nog maar een vijftal jaar in COOP. Het oude kantoor in Ternat bleek te groot en toen het ontdekkingscentrum net open ging, sprongen ze er als eerste op. Vennoten Paul De Mulder en Christian De Haas wonen allebei in Ternat, maar wilden terug naar de stad. Vooral de opwaardering van de kanaalzone in Anderlecht sprak hen aan. In de gerenoveerde voormalige industriële maalderij vind je De Bouwerij op de derde verdieping. In tegenstelling tot andere ruimtes, deden zij exact niets aan de inrichting. Een combinatie van houtwerken en ruwe betonnen muren scheppen een unieke sfeer.
Het spreekwoordelijke hoekje af dus, en dat is meteen de rode draad door het werk van De Bouwerij. In Spanje bouwden ze recent een huis in knalrode golfplaten, in Oslo bouwden ze ooit een tijdelijke bakkerij. Niets is te gek voor het duo. “We willen vooral nooit hetzelfde maken. Dat zou maar saai zijn”, zegt Christian De Haas. “Maar het is niet dat wij per se ons idee doorduwen. Finaal moet de bouwheer tevreden zijn. Over alles. Niet alleen het ontwerp, maar ook het budget, de aannemers, de samenwerking en noem maar op.”
Na twee jaar al uitbreiding
Om die samenwerking zo optimaal mogelijk te laten verlopen, kiest De Bouwerij rechtstreeks de geschikte aannemers voor het project. Bij een openbare aanbesteding lukt dat natuurlijk niet, maar bij particulieren wel. “Wij weten intussen wie de goeie aannemers zijn. En dus zeggen wij tegen onze klanten ook: die moet je hebben”, vertelt Paul De Mulder. “Aan dat wederzijdse vertrouwen hechten we veel belang.” In het geval van KBSOT ging dat zoals gezegd niet. Hoewel er wel wat specialistenwerk nodig was: De Bouwerij ontwierp een bijgebouw dat volledig reflecterend is. Je denkt dat het spiegelglas is, maar het is gepolijst aluminium. “Het product is Alucobond van het Duitse bedrijf 3A Composites. De absolute meerwaarde is dat je het kan plooien in alle richtingen. De dakrand is in dit geval bijvoorbeeld onzichtbaar afgewerkt, zodat je een uitgepuurder resultaat krijgt.” Maar hoe kom je in godsnaam op een reflecterend gebouw uit? Daarvoor moeten we terug naar het prille begin. KBSOT is een scholencomplex in de dorpskern van Ternat. Het complex bestaat uit twee gebouwen. Tussenin ligt het kasteel Kruikenburg en de oudste straat van Ternat: de Dreef. Volgens de overlevering dateert die straat uit 1660. Het was de verbindingsweg tussen het kasteel en de Sint-Gertrudiskerk.
Rare vraag
Het scholengebouw uit het project van De Bouwerij ligt net naast die dreef. Enkele jaren geleden bouwden een Nederlands architectenbureau een volledig nieuw gebouw in het kader van het project van de Vlaamse overheid Scholen van Morgen. Maar twee jaar na de opening bleek het gebouw te klein. Het schoolbestuur schreef daarom een nieuwe opdracht uit voor de bouw van vijf klassen op de resterende smalle strook grond. “Het was een beetje een rare vraag. Enerzijds was die school net gebouwd en al te klein, en anderzijds had je een klein stuk grond naast een beschermde dreef waar je x-aantal meter van moest afblijven”, verduidelijkt Paul De Mulder. “En ja, wat doe je daar dan mee?”, vult Christian De Haas aan. “We wilden niet gewoon verder bouwen op wat dat Nederlandse bureau had ontworpen. Dan hadden ze hen maar terug moeten bellen.” En dus sloeg het bureau aan het denken en het tekenen. Ze braken bewust met de huidige stijl van het gebouw en kozen voor een opvallende en tegelijk onopvallende annex. “Voor ons was dit de enige oplossing: een gebouw dat opvalt, maar door de reflectie van de omgeving in de gevel net niét opvalt. Als je langs de dreef naar het kasteel wandelt, zie je eigenlijk alleen maar bomen. Het gebouw gaat zo op in de omgeving. En dat is de beste oplossing: we wilden niet in concurrentie gaan met de rest van het gebouw. We blijven op de achtergrond op één van de drukste plekken in Ternat.”
Interessant lichtspel
De firma Roels uit Ternat stond in voor de precieze plaatsing van het gevelwerk. De aluminium panelen hadden afmetingen van 1,20 m op 3 m. Om zo weinig mogelijk snijverlies te hebben, hertekende De Bouwerij het ontwerp in functie van die afmetingen. “Er ontstaat ook een interessant lichtspel op het gebouw. Als het licht uit is, lijken de ramen deel uit te maken van de gevel. Ook zij reflecteren, net als al de rest. Is het licht aan, dan krijg je andere dimensie en krijg je op de plaatsen waar de ramen zitten een interessante diepte. Om het gebouw in zo perfect mogelijke staat te houden, plaatste de school ook paaltjes naast de gevel. “Peuters breken naar het schijnt alles af. Door die paaltjes vermijden we dat ouders met hun kroost te dicht tegen het gebouw lopen.”
Om diezelfde reden is ook de ingang van de peuterklassen in vezelcementplaten uitgevoerd en niet in hetzelfde aluminium. Zo geef je de nv Breekwerken Peuterklas geen enkele kans. Voor de inrichting keek het architectenbureau naar wat er al gebouwd was. Om binnen het gevoel te creëren dat je in hetzelfde gebouw zit. Dat is natuurlijk het geval, maar mocht je het helemaal anders inrichten, breek je dat gevoel toch. Dezelfde kleuren en maatkasten komen dus gewoon terug. De Bouwerij had toch wat overtuigingskracht nodig om de directie mee te nemen in hun verhaal. “Je eist met zo’n gebouw echt wel alle aandacht op, was hun reactie. Maar nu het er staat, zien ze dat we daardoor eigenlijk het omgekeerde effect bereiken. En dat is altijd de bedoeling geweest. Je zit in zo’n erfgoedomgeving dat het goed is om je gebouw ondergeschikt te maken aan die omgeving – en aan wat er al gebouwd was. Door op het eerste gezicht zo’n zichtbaar ontwerp te maken, maak je het dus net onzichtbaar”, meent Paul De Mulder. Opnieuw een hoek af dus, zoals in wel meerdere projecten van architectenbureau De Bouwerij. Maar nooit gratuit en nooit zomaar om gek te doen. We kijken alvast uit naar het volgende project van het architectenbureau. Op hun verlanglijstje? Een gebouw zónder technieken. “Want ooit kom je op een moment dat niemand nog weet hoe bepaalde technieken in een gebouw werken. En dan sta je daar, natuurlijk”, besluit Christian De Haas.
Tekst: Jurgen Verbiest
Foto’s: Stijn Roels