Dertien12 architectuuratelier
Er was een tijd dat belangrijke beslissingen genomen werden op een bank onder een grote lindeboom. Elk gemeente had er een in zijn centrum. Niet dat Dertien12 architectuuratelier nostalgisch is, maar deze bijzondere vorm van ontmoeting vormde wel het basisidee voor hun ontwerp van het nieuwe Dorpshuis in Kortemark. Dat resulteerde in een rond en alzijdig gebouw waar verschillende stadsdiensten hun toevlucht hebben en die ontmoeting en gelijkheid stimuleert.
In West-Vlaanderen helpt Oproep WinVorm West-Vlaamse publieke overheden bij het realiseren van nieuwe projecten. Zij waren het die een architectuurwedstrijd uitschreven voor het nieuwe Dorpshuis in Kortemark, een publiek gebouw waarin zowel plaats moest zijn voor het sociaal huis (OCMW), dienst burgerzaken, Kind & Gezin en voor een dienstencentrum. Oorspronkelijk werd de vraag onderzocht of de reconversie van een rusthuis op die site hiervoor mogelijk was. Maar de gesloten gevel aan de straatzijde, het langgerekte volume en de beperkte plafondhoogtes van het bestaande gebouw, speelden niet in het voordeel van een renovatie. “Daarom besloten wij voor een nieuwbouw te gaan die al deze functies aankon en toch veel compacter was dan wat er stond. Bovendien konden we daarmee ook beter inspelen op een tweede vraag van de gemeente, namelijk de sportinfrastructuur ervoor en de zorgsite erachter aan elkaar schakelen door middel van het dorpshuis. Bij het bepalen van een gepast organigram, kwamen we al snel tot de vaststelling dat alle functies een wachtruimte nodig hadden. Dat zou veel gangen met zich meebrengen en dat is eigenlijk verloren ruimte. Wij besloten daarom alle functies samen te brengen rond een grote centrale plek. De creatie van een rond gebouw zorgt er bovendien voor dat we het alzijdig konden inplanten in het park waardoor je een ideale verbinding op de site kan maken.”
Met twee ingangen kan je eigenlijk door het gebouw gaan. In plan krijg je het volledige programma rond een centrale patio met één grote bank die de circulatie bepaalt en waarbij alle functies aan de buitenkant georganiseerd zijn. Het gebouw ontwerpen rond een centrale ontmoetingsplek, heeft in dit geval nog een extra bijklank. “Vroeger werden in elke gemeente beslissingen genomen onder de lindeboom. Dat idee namen we mee voor de creatie van die centrale plek. In de ronde glazen patio staat nu een wimperlinde met daarrond een eveneens afgeronde zitbank waar iedereen welkom is. Want iedereen, van jong tot oud, komt hier samen. Of het nu in een mindere periode voor een bezoek aan het sociaal huis is of voor een vreugdevol moment met je pasgeborene, wij wilden een plek creëren die niet stigmatiserend werkt met een bank waarop ooit alle generaties van Kortemark gezeten hebben voor een bezoek aan vrijwel alle diensten waarop je in een mensenleven beroep moet doen. Ontmoeting creëren zonder te stigmatiseren, dat was het concept.”
Geen verloren gangruimte dus, maar een open huis met één overgedimensioneerde gang als ontmoetingsplek. Een simpel idee dat al even simpel lijkt vormgegeven. Dertien12 architectuuratelier ontwierp een grote ronde betonnen tafel waaronder houten gevels werden ingevuld met centraal een uitsnede voor de patio. Die centrale ontmoetingsplek baadt in het licht. Met de bank en wanden die zowel binnen als buiten volledig in hout afgewerkt zijn, de natuurstenen vloer en betonnen luifel die binnen en buiten doorlopen, wilden ze deze ruimte een algemeen beeld geven. Ook de signalisatie met nummers van de spreekruimtes die op een sobere manier in het hout werden gebrand of de functiebenamingen namen zij voor hun rekening. Deze verschillende diensten liggen rond deze ontmoetingsplek en geven dus enerzijds uit op de patio maar anderzijds hebben ze ook allemaal een straat- of parkbeeld. De sfeer en het karakter van elke dienst is gepersonaliseerd volgens de noden ervan.
Het lokaal dienstencentrum heeft bijvoorbeeld een houten parketvloer, typerende hanglampen en pastelkleurige lambriseringen terwijl het er bij Kind & Gezin nog kleurrijker aan toe mag gaan met een zachte gele linoleumvloer, speels meubilair en prachtige, vrolijke muurtekeningen van Eva Mouton. Het sociaal huis heeft werkplekken aan de straatzijde wat activiteit genereert maar is omwille daarvan eerder neutraal ingekleed, zonder prikkels maar met speciale aandacht voor de akoestiek. Op de vloer ligt tapijt en bij het landschapskantoor is er een akoestisch plafond. De spreekruimtes, inclusief vaste tafels omwille van de veiligheid, liggen tussen deze werkplekken en de centrale ontmoetingsplek in waardoor het voor consulenten eenvoudig afspreken is met hun cliënt. Dienst Burgerzaken met brede balie en backoffice is dan weer heel toegankelijk, met uitzondering van enkele afgesloten lokalen voor discrete besprekingen zoals bijvoorbeeld wilsbeschikkingen.
De organisatie van al deze functies is dusdanig bekeken dat het lokaal dienstencentrum zelfstandig kan functioneren. Dat kan bijvoorbeeld voor verjaardagsfeestjes of lezingen in het weekend. Vanuit dit dienstencentrum kan je immers de algemene toiletzone bereiken zonder dat je door de centrale plek moet. En door middel van mobiele wanden kan je het bovendien opsplitsen zodat er tegelijkertijd mensen een lezing of opleiding kunnen bijwonen als dat de vaste klanten in de bar terecht kunnen. Aansluitend bij dit dienstencentrum heeft de uitbater nog een eigen kantoor. Je vindt er eveneens een pedicure met douchecel die dubbel gebruikt kan worden met het sociaal huis. Het is ook niet toevallig dat de betonnen luifel het grootst is bij het dienstencentrum. Niet enkel om een groot overdekt terras te kunnen aanbieden, vanwege de zuidgerichte oriëntatie en tegen oververhitting is zonnewering hier het meest noodzakelijk. Door in het plan met de verschillende cirkels – betonnen tafel, binnenruimte
en patio – in het ontwerp te spelen en die iets te verschuiven ten opzichte van elkaar, konden ze niet alleen zinvolle luifelzones maken, maar creëerden ze ook spanning en logica in het plan.
Dat een rond gebouw ontwerpen nog iets anders is dan het realiseren, is een open deur intrappen. Zeker op technisch gebied, brengt het heel wat uitdagingen met zich mee. Voorbeelden van dergelijk technisch vernuft, zijn het ronde glas voor de centrale patio of de ronde bank in geplooid hout die daarop aansluit. “We zijn er met AGC in geslaagd om ronde beglazing in de patio toe te passen door middel van drie brede houten raamkaders waarop de hele betonnen constructie steunt. Daarin zitten namelijk stalen vinnen ingewerkt. Samen met de vertegenwoordiger zijn we naar Duitsland geweest om te zien hoe dat ronde glas wordt gemaakt. Daarop besloten we tussen de ramen vier dezelfde schalen te maken om zo voor het geheel twaalf dezelfde glasbladen te krijgen. De houten bank was ook een huzarenstuk. In de eerste plaats moet die goed zitten. Door met latten te werken, kan je segmenteren. Maar om met geplooid hout te kunnen werken, heb je een mal nodig. Daarvoor zijn we ons licht gaan opsteken bij houtbuigerij Desmet uit Menen, een Belgische producent met heel veel knowhow. Uiteindelijk hebben we het kunnen realiseren door middel van stalen vinnen met daarop stroken in multiplex waarop we dan uiteindelijk al die latten hebben bevestigd. Zo kregen we een bank die goed zit, mooi oogt en tegelijkertijd de moeilijkheid van die ronde vorm opvangt. Om nog maar te zwijgen van alle technieken die in de verlaagde plafonds en houten wanden zijn weggewerkt waardoor ze visueel niet zichtbaar zijn.”
Dertien12 architectuuratelier is terecht fier op dit project dat ze van A tot Z in handen hadden. Zelfs bij de omgevingsaanleg waren ze nauw betrokken. “Daarvoor werkten we samen met landschapsarchitect Geert Bossaert. Eens ook dat afgerond zal zijn, zullen de inwoners van Kortemark nog meer een parkgevoel hebben en de sterkte van dit gebouw als tussenschakel op de site ervaren. Zo komt er een groot haagvolume die de terras- en speelzone zal afschermen en vooraan een vestibuleplein met een nieuwe bushalte die als klein gebaar het grote gebaar zal ondersteunen. Door aan de buitengevel eveneens banken te voorzien, stimuleren we ook daar ontmoeting. Tegelijkertijd kan het eveneens als rustpunt fungeren voor bezoekers aan het park, de sport- of zorgsite. Die alzijdige benadering vonden we heel belangrijk en vinden we heel geslaagd. Net als de werking van de centrale ontmoetingsplek in het gebouw en de niet alledaagse technische hoogstandjes die ervoor zorgen dat we dit simpel concept en ontwerp ook daadwerkelijk gerealiseerd kregen.”
Tekst: Sam Paret
Foto’s: Jason Slabbynck