wilma wastiau
Bedrijfsterreinen en -gebouwen associeer je niet altijd met spraakmakende architectuur, maar misschien zijn de tijden aan het veranderen. Het ontwerp van wilma wastiau voor de nieuwe uitvalsbasis van Soprema in Tongeren, bevestigt die trend alvast. Met een knipoog naar de omliggende vierkantshoeves, levert het niet enkel een ambitieus en ecologisch gebouw op dat mooi opgaat in de omgeving, de creatie van de ruime binnentuin zorgt bovendien voor een heel aangenaam werkklimaat.
Toen het bestaande industrieterrein in Tongeren-Oost een uitbreiding kreeg waarvoor ook een nieuwe industrieweg werd aangelegd, was Soprema er als de kippen bij om een perceel van maar liefst 12 hectare aan te schaffen. Zij zagen het als de ideale locatie om er zowel de productie van hun duurzame XPS-isolatie-materiaal te vestigen als een centraal distributiecentrum voor al hun producten. Vraag voor wilma wastiau was de creatie van een geïntegreerd complex waarbij er ook plaats was voor recyclage en stockage om op die manier de volledige lijn van het product te beheren, volgens de Cradle to Cradle-filosofie. In een tweede fase komt er ook een fabriek bij voor PIR-isolatie, eveneens met eigen productie en distributie.
Dezelfde duurzame ambitie die Soprema voor hun producten aan de dag legt, wilden ze graag weerspiegeld zien in het ontwerp. “Conceptmatig hebben we ons gebaseerd op de vierkantshoeve, een typologie die deze streek kenmerkt. Dat leek ons de beste manier om dit functionele en logistieke complex te integreren in het landschap. Het is in feite één lange muur die de contouren van het glooiende landschap volgt. Aan één zijde hebben we dat landschap ook gebruikt om het gebouw te laten verdwijnen in de omgeving. De buitenopslag – doorgaans een doorn in het oog – hindert het zicht nu niet doordat het bijna helemaal ommuurd is. Enerzijds door het gebouw, maar ook door het landschap. Tot slot hebben we ook gespeeld met de lagere ligging van het industrieterrein ten aanzien van de autostrade. Door de creatie van groendaken, vrij uniek voor industriegebouwen, fungeren deze als vijfde gevel. Samen met het gebruik van een levend materiaal met aardse kleur als cortenstaal, zorgen deze ingrepen voor verbinding met het omliggende landschap.”
Een uitdaging bij het ontwerp was het omgaan met de twee fases van het bouwproces en binnen de eerste fase vooral het gescheiden programma van fabriek en recyclage aan de kant van de autostrade met bijhorende kantoren tegenover de hoofdinkom voor de distributie vooraan aan de industrieweg, eveneens met zijn kantoorruimte. Die eerste bestaat eigenlijk uit één grote productielijn, waar gebruikte EPS tot nieuw product wordt gerecycleerd. De andere bedrijfstak is het distributiecentrum, met een magazijn van waaruit ook andere Soprema-producten over heel Europa worden verdeeld. De zoektocht bestond erin beide functies subtiel met elkaar te verbinden en dus de afstand van 200 meter die hen van elkaar scheidt, visueel te overbruggen. “De creatie van een overdekte passerelle in cortenstaal maakt nu de verbinding tussen beide kantoren en vormt tegelijk een visuele barrière die de XPS-opslag op het binnenplein aan het zicht onttrekt. Voor een aangenaam werkklimaat in de kantoren bij de productie, creëerden we een grote binnentuin waarlangs alles gepositioneerd werd. Die regelt de circulatie en sluit, net zoals bij een vierkantshoeve, de binnenruimte af van de buitenomgeving waardoor er ruimte op menselijke schaal en rust ontstaat. Zeker in ruwere omgevingen als bedrijfsterreinen is dat niet evident. Dergelijke binnentuin verwacht je niet meteen als bezoeker waardoor de verrassing des te groter is.” En Soprema ontvangt best veel mensen voor opleidingen en rondleidingen. Daarvoor voorzag wilma wastiau in de bocht van het kantoor een ‘hub’ met grote refter en ontvangstruimte. Deze polyvalente ruimte kijkt via een glazen gevel enerzijds uit op de straat maar is anderzijds rechtstreeks verbonden met de binnentuin. Het is zonder meer het centrale punt van het hele productiegebouw. wilma wastiau vindt het heel belangrijk dat elk project een mooie weerspiegeling is van de klant. In het ontwerp zijn de curves van de daken er niet alleen om zich te integreren in het landschap, de vorm ervan verwijst ook subtiel naar de slurf van de mammoet in het logo van Soprema. Aan de inkom van het distributiecentrum zit het dak op zijn hoogste punt en zorgt daar, samen met de glazen gevel, voor de nodige monumentaliteit. Ook bij de materialisatie spreekt het voor zich dat je zoveel mogelijk beroep doet op de expertise en producten van je klant. Dat geldt hier zeker voor het dak waarbij zowel de isolatie als de dakmembranen en het groendak zelf gerealiseerd is met producten van Soprema. “Waar mogelijk hebben we natuurlijk gebruikgemaakt van isolatie- en waterdichtingsmaterialen van Soprema, zowel in vloeren als in wanden en daken. De ondersteuning van hen om telkens de juiste keuzes te maken bij het toepassen van de materialen, de vlotte levering van hun producten op de werf en de goede timing van het bouwteam, hebben ervoor gezorgd dat we het productiegedeelte in nauwelijks vijf maanden klaar hadden, zoals vooropgesteld was.”
De opdrachtgever was daarnaast heel ambitieus op ecologisch vlak en wou dat wilma wastiau ook daarop inzette bij het ontwerp. Het resultaat is, wat technieken betreft, een fossielvrije site met een energieneutraal kantoorgebouw en een bijna energieneutraal magazijn. Daarvoor is gebruikgemaakt van warmtepompen en warmterecuperatie uit de procestechniek. En ook de daken zijn massaal ingezet. Op die van de magazijnen werden zonnepanelen voorzien en de groendaken hebben niet alleen een esthetische waarde, maar ook een functionele. Ze helpen het hemelwater bufferen en infiltreren. Waterrecuperatie was immers een belangrijk aandachtspunt op de site, gezien de moeilijke grondsamenstelling die er oorspronkelijk was. De stad Tongeren en de provincie Limburg hadden daartoe al werken uitgevoerd en het bouwteam speelde daar verder op in met funderingskoffers en diverse grachten, vijvers en wadi’s in de groenaanleg die het water helpen bufferen en vertraagd laten infiltreren. “Er is ook nagedacht over circulariteit. Hoewel we het uitdrukkelijk op maat van Soprema hebben ontworpen, spreken we over een heel robuust en functioneel gebouw dat op langere termijn gerust een tweede leven aankan voor een ander bedrijf.”
De ambitie lag bij aanvang heel hoog in dit project. wilma wastiau is erin geslaagd een complex industrieel project mooi in zijn omgeving te integreren en met de vormentaal toch een architecturale meerwaarde te creëren. “Industriële en logistieke architectuur wordt steeds belangrijker, niet alleen op bedrijventerreinen in landelijke gebieden zoals hier. Ook in een stedelijke context waarbij we meer over verticale magazijnen en panden spreken, zal er vaker op mooie architectuur worden ingezet. En het kan zeker, dat bewijst dit project wel. Het resultaat is wat wij een ‘factory campus’ noemen – op zich twee tegenstrijdige termen – met enerzijds een functioneel fabriekscomplex, maar anderzijds ook een campus op mensenmaat met een aangename werkomgeving voor iedereen die er aan de slag is. Met speciale aandacht voor de ruimte tussen de gebouwen en de relatie met de omgeving zoals de binnentuin en de groendaken die daarop inspelen. Dat is voor ons evenzeer duurzaamheid. Maar uiteindelijk ben je altijd afhankelijk van hoe ver de klant daarin wil meegaan. De goede samenwerking met Soprema en het volledige bouwteam heeft dan ook zeker bijgedragen tot het succes van dit project.”
Tekst: Sam Paret
Foto’s: Jan Boons & Jeroen Verrecht