M2 Architecten

Het Eilandje in Antwerpen is al enkele jaren aan een heuse revival bezig. De wijk is zelfs een van de snelst groeiende van de stad. Vroeger werd het oude havengebied in het noorden vooral gekenmerkt door bruine cafés, grote pakhuizen en dubieuze striptenten. Vandaag is die rauwe plek getransformeerd tot een bruisende woonbuurt met een luxueuze jachthaven en ruimte voor hippe restaurants, kunstinitiatieven en ontspanningsactiviteiten. Een van de interessantste delen is ongetwijfeld de Montevideowijk, een culturele trekpleister met onder andere het Ballet van Vlaanderen, de Red Star Line en de Montevideo-pakhuizen. Vooral die laatste bezorgen de buurt tegenwoordig een bijzondere aanschijn. De honderd jaar oude havenloodsen werden de afgelopen periode stevig onder handen genomen en omgevormd tot een mixed-use gebouw waar wonen, werken, shoppen en coworking hand in hand gaan. Orgelpunt van de restauratie is een prachtige nieuwbouw in cortenstaal op de kop van het project. Het omvat twaalf appartementen en vier penthouses die dankzij een enorme overkraging lijken te zweven boven het aangelegen Limaplein. ‘Ik beschouw het appartementsblok als een soort van stadsbalkon waar men kan wonen’, vertelt architect Philip Mortelmans van M2 Architecten, dat samen met Callebaut Architecten het ontwerp van de vernieuwde site uittekende. De uitvoering van het project werd toevertrouwd aan DCA. ‘Montevideo vormt het scharnierpunt tussen de haven en de binnenstad. Vanaf het Limaplein sta je al na een kwartiertje wandelen in het centrum.’

Beschermd monument
De Montevideo-pakhuizen dateren van 1896. Ze werden opgetrokken in opdracht van de stad Antwerpen om de goederenstroom van en naar Zuid- en Midden-Amerika te ondersteunen. De naam verwijst naar de hoofdstad van Uruguay, dat door de ligging aan de Rio de la Plata lange tijd een van de belangrijkste handelspartners was. De laatste decennia stonden de oude loodsen er echter leeg en verwaarloosd bij. Toen de industrie midden twintigste eeuw stilaan wegtrok op Het Eilandje, werden ook de Montevideo-pakhuizen vrij snel een vergeten plek. Begin deze eeuw kwam daar eindelijk verandering in. De gebouwen werden officieel aangeduid als monument, wat mee de heropleving inluidde. ‘Toch heeft het hele vernieuwingsproces uiteindelijk bijna twintig jaar geduurd’, verduidelijkt Philip Mortelmans. ‘Het is de dienst Monumentenzorg van de stad Antwerpen die als eerste geijverd heeft voor de herinvulling van de pakhuizen. De beschermde status leidde uiteindelijk ook naar subsidies, die een belangrijke impuls zijn geweest voor de restauratie. Zonder die steun zou het project wellicht nooit in deze vorm gerealiseerd zijn. Maar het heeft wel heel wat voeten in de aarde gehad. Begin 2000 kocht een bouwpromotor de loodsen over van de stad. Vervolgens probeerde die tien jaar lang zonder succes om het project te realiseren. Het Eilandje maakte toen nog niet de ontwikkeling door van nu. Dat heeft het er ongetwijfeld niet gemakkelijker op gemaakt. In 2016 is de eigenaar uiteindelijk naar ons gekomen om te kijken wat er alsnog mogelijk was.’

Imposante overkraging
Acht van de elf gerestaureerde pakhuizen worden vandaag ingenomen door Fosbury & Sons, dat een gigantische coworkingspace kreeg, gespreid over twee verdiepingen. In de overige is er plaats voor een supermarkt en commerciële ruimtes. Daarnaast zijn er 380 ondergrondse parkeerplaatsen voorzien. In de ruimte tussen het kopgebouw en de coworkingspace is bovendien een groot atrium geconcipieerd waar in de toekomst wellicht een publiek toegankelijke foodmarket komt. ‘Dat publieke plein krijgt een essentiële functie binnen het totaalconcept’, aldus Mortelmans. ‘Het symboliseert de synergie van het mixed-use-gebruik. Het privatieve en publieke versmelten hier volledig met elkaar. Het plein vormt de link tussen het woon- en werkgedeelte, maar voegt vooral ook extra belevingswaarde toe aan de site.’

Het imposante kopgebouw bestaat uit vier bouwlagen. Naast twaalf appartementen met twee of drie slaapkamers biedt het ook plaats aan vier penthouses, voorzien van een dakterras met zwembad en een ongeëvenaard uitzicht over de stad en Schelde. Het meest opvallende aspect is evenwel de overkraging van elf meter over de volledige breedte van het gebouw. Hierdoor lijken de appartementen te zweven boven het Limaplein. ‘De overkraging karakteriseert het gebouw, maar was ook de sleutel om het project op een rendabele manier te realiseren’, geeft de architect aan. ‘Daarnaast is het een technisch huzarenstukje dat haast ongezien is in ons land, zeker voor een residentieel gebouw. Omdat de parking zich onder een beschermde gevel van de pakhuizen bevindt, moest die massieve metselwerkmuur bijvoorbeeld worden opgehangen. Ze zweefde bijna een jaar meer dan zeven meter boven de grond.’

Respect voor geschiedenis
De herontwikkeling gebeurde met het grootste respect voor het monumentale karakter van de historische site. Maar liefst een derde van de kosten ging integraal naar de restauratiewerken. Zo werden de originele klinkers hergebruikt voor de aanleg van het binnenplein, werd de honderd jaar oude structuur van het plafond hersteld, kregen de houten poorten, gietijzeren kolommen en dakspanten een serieuze opknapbeurt en keerde het gevelmetselwerk terug in zijn originele staat. ‘Alle elementen die patine geven aan het gebouw zijn zoveel mogelijk bewaard gebleven’, vertelt Philip Mortelmans. ‘Daarnaast is ervoor gezorgd dat het nieuwe en oude pand elkaar aanvullen en versterken. Het zijn twee totaal verschillende gebouwen, en toch vormen ze één geheel. Het kopgebouw met zijn structuur van vakwerk is volledig opgetrokken in cortenstaal. Zo sluit het perfect aan bij de industriële havensfeer van vroeger. Ik hoor soms zeggen dat het ontwerp doet denken aan de oude havenkranen. Daar is het niet per se op geïnspireerd, maar ik begrijp dat de link gelegd wordt. Voor ons gaat het er vooral om dat Montevideo de natuurlijke overgang symboliseert van haven naar stad. Door zijn mix van functies moet het een trekker worden voor de eigen buurt. Ik vergelijk het project graag met Tour & Taxis en Gare Maritime in Brussel. Die plekken zijn de katalysator voor de omgeving en brengen weer leven en dynamiek in een godvergeten stuk stad met een bijzonder rijke geschiedenis.’

Tekst: Bart De Maesschaclk
Foto’s: M2 Architecten

M2 Architecten
De Burburestraat 9 ı 2000 Antwerpen
t. 03 609 68 86
info@m2architecten.be ı www.m2architecten.be