Stefano Boeri Architetti – OM/AR

Het ambitieuze masterplan voor Nieuw Zuid toont dat Antwerpen een voortrekkersrol wil opnemen in het bouwen van duurzame stadswijken. Blok 20 in dit masterplan kreeg een atypische invulling. Dankzij een trapsgewijs L-volume rond een centrale binnentuin ontstaan daktuinen en balkons waardoor dit stedelijk gebouw zich mooi inpast in de omgeving. Het ontwerp van de hand van het Italiaanse bureau Stefano Boeri Architetti werd door OM/AR als lokale architect en coördinator van de uitvoering, ondersteund.

De samenwerking tussen OM/AR en Stefano Boeri Architetti vloeit voort uit een ontwerpwedstrijd uit 2016 voor een woontoren in Antwerpen. Toen sloegen ze al de handen in elkaar voor projectontwikkelaar Triple Living. Die deelt de ambities van deze tijdelijke vereniging inzake stedenbouwkundige aanpak en architectuur. En zo kwam de vraag voor blok 20 in het masterplan bij hen terecht. Het project B20/ Palazzo Verde (“Groen Paleis”) was geboren.

De naam Palazzo Verde speelt in op de ambitie van het masterplan om in het gebied van het project, tussen een openbaar park en de Schelde, 60% van de totale oppervlakte (ongeveer 12 hectare) als groene ruimte te behouden. Dat masterplan van Studio Associato Bernardo Secchi Paola Viganò is eveneens gericht op het onder de aandacht brengen van én het creëren van toegevoegde waarde voor een onderontwikkeld gebied van de stad. Vandaar dat Stefano Boeri Architetti van Blok 20 een nieuw groen oriëntatiepunt wou maken voor dit strategische gebied in de ontwikkeling van de stad. Hana Narvaez: “We wilden een woongebouw ontwerpen dat zijn bewoners een andere kijk op hun relatie met de levende natuur kan bieden en dat als een verder stuk van het grotere stedelijke bosbouwplan fungeert. Door planten en bomen niet alleen op de gevels maar ook op de daken aan te brengen, versterkt het gebouw enerzijds de dialoog tussen architectuur en natuur, en anderzijds maximaliseert het de milieuvoordelen die verbonden zijn met de aanwezigheid, nabijheid en verbinding van natuurlijke systemen, waardoor Palazzo Verde een nieuwe hotspot voor biodiversiteit wordt.”

Het gebouw wordt gekenmerkt door een L-vormige plattegrond die de zijde van het blok naar de Schelde toe afsluit, maar zich opent naar het niveau van de stad met een semi-publieke binnenplaats ontworpen door de Belgische landschapsarchitect Bas Smets. Verder kent het een trapsgewijze architectuur die al ondergronds wordt ingezet, waardoor er ondanks de rigide structuur toch een zekere speelsheid in sluipt. Eveneens een gevolg daarvan is de creatie van drie grote terrassen met daktuinen die zorgen voor continuïteit tussen de publieke en private ruimte en tegelijkertijd de relatie van het gebouw met zijn omgeving versterken. Hana Narvaez: “Met Palazzo Verde wilden wij het prototype van onze Bosco Verticale in Milaan herinterpreteren en zo aantonen dat de integratie van groen en natuur in de architectuur niet het exclusieve voorrecht is van wolkenkrabbers of luxegebouwen, maar veeleer een uiterst soepele en aanpasbare modaliteit die, rekening houdend met de context, functies en kosten, toch originele architectonische configuraties kan creëren. Dit project omvat niet alleen bomen en planten, het omarmt ze als kernelement van het ontwerp, waardoor een gastvrij gebouw ontstaat, zowel voor de natuur als voor de gemeenschap. Ons doel was een ecosysteem te creëren dat na verloop van tijd zelfregulerend is en kan groeien en bloeien.”

Het gebouw combineert verschillende functies, zoals wonen en werken. Op het gelijkvloers wordt er een commerciële plint gevormd aan de straatzijde in combinatie met een Circularity Center, met ateliers aan de binnenplaats. Dat zet zich verder tot op het niveau onder het maaiveld waar een patio is voorzien. Deze patio die ook bereikbaar is vanaf het openbaar domein via een buitentrap – vormgegeven als zitelement – brengt licht en lucht in de ateliers. In de ondergrondse verdieping vinden we ook nog de technische ruimtes en fietsenstallingen. Door deze ingreep kon de footprint gemaximaliseerd worden.

Palazzo Verde bestaat uit 6000 m2 woonoppervlakte. De wooneenheden bevinden zich allemaal op de verdiepingen, gekoppeld aan de dakterrassen en daktuinen. De 67 appartementen zijn ontworpen op een grid van 5×5 meter, dat zowel de volumetrische ontwikkeling als het ontwerp van de gevels bepaalt, met afwisselend balkons en loggia’s – met een gesloten en een open loggia voor elke flat. In totaal goed voor 20 tot 25 m2 aan open ruimte voor elke wooneenheid. De appartementen variëren in grootte van 50 tot 90 vierkante meter, en zelfs twee van 120 vierkante meter. Ze zijn allen ontworpen met een grote mate aan functionele flexibiliteit, waardoor ze in de toekomst gemakkelijk gecombineerd kunnen worden of van gebruik kunnen veranderen. Het volume van Palazzo Verde wordt ook gekenmerkt door variabele hoogtes door de integratie van de daktuinen op de vierde, zesde en zevende verdieping. Door deze ingrepen geniet het een dynamische vormgeving waardoor het zich als groene oase onderscheidt van de andere gebouwen, maar toch aansluit op de context van de buurt.

Er werd bijzondere aandacht besteed aan de keuze van de materialen waarbij voor structurele elementen prefabricagemethoden werden toegepast. Daarbij werd gebruik gemaakt van hoogwaardig beton en een in-situ montagesysteem zoals voor de loggia’s, waardoor een hoge uitkraging van 2,5 m mogelijk was terwijl ze met 15 cm relatief dun bleven. Op die manier werd een dynamische maar toch overzichtelijke gevel gecreëerd. De loggia’s werden volledig met hout bekleed, zodat de bewoners ze in hun woning kunnen integreren en de leefruimte optisch wordt uitgebreid. Vandaar ook kregen de balkons wit pleisterwerk op de wanden en een houten vloer om de grenzen tussen binnen en buiten te laten vervagen. Als afwerking voor de panelen werd geopteerd voor de ruwe, ongepolijste textuur van vezelcement, terwijl voor het schrijnwerk en de ramen de materiaalkeuze – zowel uit esthetisch als uit het oogpunt van prestaties – op aluminium viel.

Het Palazzo Verde is een energetisch geavanceerd gebouw. In de eerste plaats helpt de aanwezigheid van groen op de daken en de gevels om CO2 te absorberen. Met 86 bomen, 1000 struiken en 1200 planten – goed voor 780 vierkante meter – spreken we over een echt bos waarbij de vegetatie voornamelijk bestaat uit inheemse soorten die goed gedijen in de omgeving. Het helpt bovendien zuurstof produceren, luchtvochtigheid reguleren, de binnentemperatuur van de appartementen in de zomer verlagen en het hitte-eiland-effect bestrijden. Kortom, er ontstaat een microklimaat dat het leefbaarder maakt voor de huurders en de hele stad. Samen met het warmtenet dat in de wijk is aangelegd, helpt het de passiefnorm halen voor de wooneenheden en dat ondanks de aanwezigheid van de vele en grote raampartijen. Er is ook een circulair irrigatiesysteem met gedeeltelijke regenwaterrecuperatie, goed voor een buffer van 90.000 L die ingezet kan worden voor de besproeiing van de daktuinen.

Palazzo Verde is niet alleen een duurzaam project vanwege zijn technische of energiebesparende kenmerken, maar vooral door de sociale cohesie die door de architectuur ontstaat tussen de bewoners. Marc Van Hove, OM/AR: “Met de pandemie realiseerden we ons dat mensen behoefte hebben aan gemeenschappelijke en kwalitatieve ruimtes waar ze elkaar kunnen ontmoeten en aan open ruimte die rechtstreeks verbonden is aan hun woning. Met Palazzo Verde wilden we de bewoners deze ervaringen en beleving bieden, net zoals we de directe relatie met de natuur wilden verbeteren. In onze steden, waar 75% van de CO2-uitstoot wordt geproduceerd en de temperatuur elk jaar stijgt, is het leveren van een bijdrage aan de bestrijding van de uitdagingen van de klimaatcrisis, essentieel. Daar zijn we hier zeker in geslaagd en net daarom is dat de grootste troef van dit project. Dit “groene paleis” toont hoe stedelijke bosbouwstrategieën kunnen worden toegepast op lage woongebouwen en de bewoners en de buurt daardoor een ongeëvenaarde kwaliteit van open ruimte genieten, zowel privé als gemeenschappelijk.”

Tekst: Sam Paret
Foto’s: Paolo Rosselli – courtesy: Stefano Boeri Architetti
& Nick Cannaerts

OM/AR
Londenstraat 28-30 ı 2000 Antwerpen
t. 03 207 08 72
www.omar-architecten.be

Stefano Boeri Architetti
Via G. Donizetti 4 ı 20122 Milano
t. +39 02 55 01 41 01
www.stefanoboeriarchitetti.net