META architectuurbureau & van Bergen Kolpa Architecten
Met Agrotopia realiseerden META architectuurbureau en van Bergen Kolpa Architecten een veelbelovend pioniersproject: een high-tech onderzoeksserre voor stedelijke tuinbouw met publieke functie bovenop een bestaand gebouw. Een atypische combinatie in een functioneel en architecturaal sterk concept dat tot stand kwam door diverse actoren, elk met hun eigen expertise, samen te brengen en daaruit de juiste synthese te maken. Het project, dat ook wereldwijd werd opgepikt, won intussen al meerdere prijzen.
De ruimte wordt steeds schaarser en de (weers)-omstandigheden extremer en dat maakt dat de traditionele land- en tuinbouw zoals we die kennen, onder druk staat. Er wordt dus volop naar alternatieven gekeken. En terecht, want uit onderzoek blijkt dat de opbrengst van bijvoorbeeld een tomatenplant in een klassieke moestuin ten opzichte van dezelfde plant in water en onder gecontroleerde omstandigheden in dergelijke serre, een honderdvoud per vierkante meter bedraagt. Dat en veel meer onderzoeken ze in Agrotopia. Het project, verbonden aan REO Veiling in Roeselare, had heel wat voeten in de aarde. Niklaas Deboutte: “Net omdat het zo atypisch is. Niet alleen door zijn typologie, maar ook door zijn hybride vorm. Er waren inderdaad veel uitdagingen en moeilijkheden, maar het leverde wel een bijzonder resultaat op. Getuige daarvan de wereldwijde publicaties en prijzen die het in de wacht kon slepen. Het project is een mijlpaal omdat het een nieuwe manier van denken over stedelijke land- en tuinbouw uitdraagt. Ook de totstandkoming is bijzonder. Er zaten immers veel mensen met specifieke kennis en expertise mee aan tafel die niet gewoon zijn op die manier samen te werken. Het was aan ons om die dialoog te modereren en ergens vanuit een meta-niveau die verschillende puzzelstukken in elkaar te laten vallen in een geheel dat zowel zinvol, functioneel als esthetisch is.”
In de plannen was een serrevolume bovenop de bestaande kistenloods van de REO Veiling in Roeselare reeds voorzien. Toen ze concreet werden, schreef de Vlaams Bouwmeester een Open Oproep uit. META architectuurbureau ging in zee met van Bergen Kolpa Architecten uit Nederland die gespecialiseerd is in voedingsgerelateerde architectuur. “Onze expertise situeert zich meer in publieke gebouwen en dat leverde een goede match op. Bovendien kennen Jago van Bergen en ik elkaar uit een gezamenlijke periode als docent aan de Technische Universiteit Delft. Dat we ook de Wageningen University & Research (WUR) in ons team opnamen omdat ze in Nederland veel verder staan in hun onderzoek naar (stedelijke) land- en tuinbouw, versterkte onze kandidatuur.”
Het team kwam vrij snel tot zijn vernieuwende concept op basis van het Venlo-type serre. Ze bouwden een generieke serre op het bestaande dak op een heel repetitieve, logische en pragmatische manier. Weliswaar met twee uitzonderingen, één op de kop en één op de staart. “Aan de kant van de ring van Roeselare richt de kop zich als een cobra naar boven. Deze verticale serre zat niet in de vraag maar voegden wij zelf toe. Niet alleen als een soort van manifest maar ook omdat de verticale serres – de kennis voor ‘vertical farming’ is er – in zwang raken. Ook de WUR bevestigt dat er steeds meer onderzoek wordt gedaan naar deze typologie waarbij meer densiteit op minder oppervlakte mogelijk wordt. Om de lasten daar te reduceren, lieten we dat volume rusten op watersilo’s. Die vangen het dakwater van de serre op waarna het terug ingezet kan worden.
Een tweede uitzondering op de standaardserre kwam er in de staart van het gebouw, waar we eveneens een aparte constructie ontwierpen. Aan de ingang kwamen namelijk twee uitbreidingen aan het bestaande dak die op kolommen rusten. De kop en de staart, die naast de bestaande kistenloods staan, kregen tijdens het proces als naam de twee bijzettafeltjes. Een genereuze trap brengt de bezoekers met-een tot in het hart van het publieke gedeelte. Eigen aan publieke gebouwen is dat ze heel leesbaar moeten zijn, deze monumentale en theatrale trap zorgt daarvoor. Het is hun stairway to heaven. Uiteraard is er vanuit het bestaande gebouw ook een lift voorzien.” Dat maakt Agrotopia zo bijzonder. Er wordt niet alleen onderzoek verricht naar het optimaal kweken van gewassen op basis van hydrocultuur, het huisvest ook een kantoor voor de medewerkers en onderzoekers die alle bevindingen verwerken en het verwelkomt daarnaast het brede publiek. Deze hybride invulling manifesteert zich eveneens in het ontwerp waarbij enkele functies zoals het kantoor, de refter en het auditorium – verschillende kleine vergaderzalen kunnen omgevormd worden tot een klein auditorium – opgevat zijn als een box in een box.
De hoofdrol binnen Agrotopia wordt vertolkt door de onderzoeksserre. Die is opgedeeld in twee klimaatzones afhankelijk van het type groente. Bladgroenten groeien namelijk snel en hebben een lagere temperatuur nodig dan de vruchtgroenten die een langere cyclus behoeven. Tussen beide zones is er een technische corridor, enkel toegankelijk voor het personeel. De kleine bezoekerslus gaat rond die beide zones, terwijl de grotere lus de bezoeker tot bij de verticale serre brengt. Een bezoek loont de moeite. “Het is high-tech waarbij er onder meer geëxperimenteerd wordt met diverse combinaties, doseringen en temperatuurmanipulatie van het water. In deze boeiende wereld leer je bijvoorbeeld dat een plant, net als de mens, liefst in zijn comfortzone blijft. Maar een plant die te warm wordt krijgt stress en groeit minder snel. In dat geval heeft die koeling nodig – en dat kan in de vorm van een plotse afkoeling van het vernevelde water (a-diabatische koeling) – om terug te groeien. Om al die scenario’s met elkaar te kunnen vergelijken heb je nu eenmaal gelijke condities nodig. Het gaat bij Agrotopia dus zowel over de kwantiteit als over de kwaliteit van de groente. Met als doel om betere, lekkerdere en ook meer groenten voort te brengen.”
Een expert serrebouw, onderzoekers, ingenieurs gespecialiseerd in technieken, aannemer en architecten werkten allemaal samen om tot een coherent en betekenisvol geheel te komen. De bijzondere verderzetting in de kop en de staart van de Venlo-type serre is geen gimmick, maar zorgt ervoor dat de transparantie van het gebouw gegarandeerd blijft. De materialisatie van Agrotopia spreekt voor zich. Dankzij de integratie van een overgedimensioneerde computervloer zijn alle technieken altijd toegankelijk. De afzonderlijke boxen binnenin zijn gerealiseerd met OSB en afgewerkt met een akoestisch absorberend plafond. In het interieur krijg je een combinatie van zilver- en goudtinten met zilvergrijze tinten in de vrije delen van de serre en oker- en goudtinten in de boxen.
Foto’s: Filip Dujardin
META architectuurbureau
www.meta.be