XDGA

Steden kampen met een groot gebrek aan ruimte. Er zijn verschillende manieren om daarmee om te gaan. Een clustering van functies en gedeeld ruimtegebruik kan een oplossing zijn. Dat deden ze in Gent met de nieuwe stadsschool Melopee aan de Oude Dokken. Het gebouw huisvest immers ook een kinderdagverblijf, een wijksporthal en buitenschoolse opvang. Door bovendien warmte uit afval en een naburig bedrijf te halen, is het ook heel klimaatvriendelijk. En dat moet met een stad die tegen 2050 klimaatneutraal wil zijn. Je kan er niet naast kijken wanneer je via de binnenring rond Gent de oude havenbuurt nadert. Naast tal van nieuwe woontorens springt er één gebouw uit en op het eerste gezicht denk je niet meteen aan een school. Het ultra-transparante gebouw – een verademing in vergelijking met klassiek gesloten schoolgebouwen – toont zowel overdag als ’s avonds heel wat activiteit en dat heeft veel te maken met het bundelen van functies op de site. Willem Van Besien: “Voor de ontwikkeling van de Oude Dokken werd destijds een masterplan opgemaakt door O.M.A., het bureau van Rem Koolhaas. Het komt in veel steden voor dat oude havens wegtrekken door uitbreiding van de industrie. Meestal zijn dat interessante buurten gezien hun ligging dichtbij de stad en aan het kanaal. Anderzijds gaat het vaak om vervuilde sites net als hier in Gent die eerst gesaneerd moeten worden. Voor de herontwikkeling werden projecten opgedeeld en wedstrijden uitgeschreven. Naast privéontwikkelingen en kantoren was er ook één publiek gebouw, de school. Die was bestemd voor een school uit Sint-Amandsberg en voor kinderen uit de buurt. Hetzelfde geldt voor de sporthal, ook die was niet exclusief voor de kinderen uit de school maar moest ook toegankelijk zijn voor externe organisaties en wordt beheerd door Farys. En belangrijk voor het ontwerp, naast de basisschool diende er ook een kinderdagverblijf en buitenschoolse opvang aanwezig te zijn.”

Melopee is een gebouw dat tot de verbeelding spreekt. De bijzondere opbouw van de school vloeit voort uit de opdracht en de ambitie van bouwheer sogent en het masterplan van O.M.A. Hoewel XDGA de toestemming had om 20 meter hoog te bouwen, was de site die ze ter beschikking kregen met 40 bij 60 meter relatief klein. Zeker het feit indachtig dat elk van de gebundelde functies nood heeft aan voldoende buitenruimte die deels overdekt was. Een klassiek schoolgebouw met eventueel een binnenkoer was niet mogelijk. Ze moesten dus op zoek naar een mogelijkheid om de daken toegankelijk te maken. Daarnaast voorzag O.M.A. in het masterplan ontwikkelingen loodrecht op het kanaal in een brochettemodel met over het water heen een afwisseling van bebouwde en groene zones. Daardoor was XDGA bijna verplicht om tot aan de rand van de site te bouwen. Hun ontwikkeling kwam namelijk net op de grens van een bebouwing en een groenzone. Tot slot hadden ook de mobiliteitsplannen een grote impact. Met onder meer een kade langs het kanaal voor fietsers en voetgangers, een parallelle weg voor voertuigen en een netwerk van informele paden tussen beide die doorheen alle projecten lopen, speelde vooral dat laatste een grote rol bij Melopee. Gezien ze alle oppervlakte nodig hadden, gebeurt dat bij hen letterlijk langs de westgevel doorheen het gebouw en vervolgens via een glazen brug onder de speelplaats door.

“Door de beperkte oppervlakte en de nood aan veel buitenruimte waren we er snel uit dat een soort stapeling van volumes zich opdrong. We hebben even aan een trapmodel gedacht, maar uiteindelijk kozen we voor een heel rationele benadering om het binnenprogramma zo compact mogelijk te kunnen houden in een rechthoekig volume dat zowel de hoogte als de lengte en breedte maximaal benut. Door de diepte dan weer te beperken, is de vrije buitenruimte maximaal. Toch volstond dat nog niet, vandaar dat we ook een stapeling van speelplaatsen hebben voorzien in een grote stalen structuur. Elke verdieping heeft zo rechtstreeks toegang tot een kwalitatieve buitenruimte. De toegang tot het gebouw voorzagen we aan het klein stedelijk plein tussen de noordkant ervan en een nieuwe woontoren ontworpen door BEEL Architecten.”

De rationele benadering van het gebouw komt ook terug in de rigide structuur waarbij alles op een grid werd ontworpen. In de gevels van het gebouw werden die ingevuld met ofwel ramen ofwel bekleed met polycarbonaat. Enkele platen wanneer ze achter een muur komen, dubbel in het andere geval. Dat geeft een uniform gevelbeeld en laat diffuus licht door waar er geen muren zijn. De combinatie van een streng en speels ontwerp is een concept op kindermaat dat doorheen het hele project werd doorgetrokken en waarbij werd gezocht naar een balans tussen veiligheid en avontuur. Op de speelplaatsen zijn daarom glijbanen, een zandbak, spiralen, een klimparcours en zelfs een moestuin op hoogte voorzien. Met ook klimplanten geïntegreerd is het gebouw een stedelijk antwoord op de vraag naar groen en avontuur. Melopee is allesbehalve een gesloten schoolgebouw. Het opent zich helemaal naar de buurt waardoor het zich als enige publieke gebouw ook onderscheidt van de rest van de ontwikkelingen. “We hebben het bewust als een soort baken willen ontwerpen. Vandaar ook de keuze om de grote sporthal helemaal bovenaan te voorzien. Dat is namelijk een ruimte die vaak ’s avonds en in het weekend wordt gebruikt. Die activiteit wilden we laten zien. Anderzijds hebben we het transparant gemaakt vanuit het oogpunt van de kinderen omdat we het voor hen als een kwaliteit zien om echt in de stad te zitten. Vanuit de speelplaatsen zijn er dus amper barrières naar de omgeving. Tot slot is die transparantie ook een meerwaarde omwille van de doorzichten die je bewaart voor mensen in het gebouw.”

Om tot die transparantie te komen werd de buitenstructuur overspannen met netten. Die dienen voor de veiligheid en er zullen binnenkort ook planten over groeien. Hier en daar zijn er bewust speelse openingen in gemaakt die toelaten van in het gebouw over de speelplaatsen heen zicht te hebben over het kanaal en de skyline van historisch Gent. Het gebouw zelf is in hoofdzaak een betonstructuur waarbij enkel het dak van de sporthal omwille van de grote overspanning in staal is voorzien. Hetzelfde geldt dus voor de gegalvaniseerde buitenstructuur voor de stapeling van de speelplaatsen met daartussen ter plaatse gestorte betonplaten. XDGA werkte daarvoor samen met Ney & Partners (stabiliteit) en studiebureau Boydens (technieken). Om de structuur zo licht mogelijk te maken en minder zichtbare kolommen te hebben, is er ook gebruikgemaakt van trekkabels die aan het dak van de buitenstructuur zijn opgehangen. De keuze voor beton vloeit ook voort uit het energetische verhaal van dit project. Het is namelijk een passiefgebouw waarbij het energieconcept van het masterplan rechtstreeks betrekking heeft op zijn omgeving. Via een kleine energiecentrale onder het plein wordt het verzamelde afvalwater vergist en de warmte die daarbij vrijkomt wordt ingezet om de gebouwen te verwarmen. Ook dit project sloot daarop aan en om oververhitting in de zomer tegen te gaan en adequaat te kunnen verwarmen in de winter was een gebouw met veel massa nodig. Ook actieve koeling is niet nodig, dat gebeurt via een systeem met verdamping van regenwater.

Een ander belangrijk aandachtspunt is akoestiek. Daarvoor werkte XDGA samen met Daidalos Peutz. Akoestisch absorberende materialen hebben dus hun impact gehad op het interieur. Geëmailleerde bakstenen op hun kant geplaatst waardoor de openingen zichtbaar zijn met daarachter dempend materiaal, bepalen zo het uitzicht van de refter (lichtroos) en de sporthal (blauw). Plafonds werden afgewerkt met rotswolplaten waarop een poreuze pleister kwam die het geluid doorlaat. Tot slot spelen ook de gordijnen hun rol in het akoestisch verhaal. Tegelijkertijd helpen ze ook klassen verduisteren. Melopee is een schoolvoorbeeld van de brede school waarbij er ingezet wordt op multifunctioneel gebruik. “Zo is niet alleen de sporthal met eigen bar gemakkelijk voor externen toegankelijk buiten de schooluren, maar ook de grote vergaderzaal voor de leerkrachten en de dubbelhoge refter waar de klassen in een U rondom liggen. Dat kan namelijk via de speelplaatsen waardoor ze niet doorheen het hele gebouw moeten circuleren. Door de transparantie en de onderlinge verbondenheid van ruimtes in het gebouw kunnen bepaalde ruimtes ook eenvoudig afgesloten worden. Middels een niet zichtbaar RWA-systeem kregen we een afwijking op de brandveiligheid om drie verdiepingen open met elkaar te verbinden. Dat was voor ons cruciaal in het concept. Bovendien is de monumentale trap die ze verbindt een mooi voorbeeld van meervoudig gebruik, want die kan als tribune worden ingezet. De piano in de inkomhal staat er niet zomaar, er worden effectief concerten en voorstellingen gegeven. Toen we wisten dat er een school kwam die focust op muziek, hebben we een klaslokaal nog omgevormd tot muziekstudio. Met Melopee hebben we getracht een aangename en avontuurlijke leeromgeving te creëren voor de kinderen en een school die heel erg georiënteerd is op de buurt en met het vizier naar de stad gericht.”

Foto’s: Maxime Delvaux

XDGA
www.xdga.be