Studio Farris
Sobere nieuwbouw versterkt architectuur van gerenoveerd college in dit stedelijke inbreidingsproject
Elke stad heeft nood aan extra woongelegenheid, maar ook aan meer publiek groen. Toen Studio Farris Architects gevraagd werd om het deels afgebrande Onze-Lieve-Vrouw van Deinsbeke-college nieuw leven in te blazen en uit te breiden met appartementsgebouwen, combineerden ze beide noden door ze rond een nieuw binnenplein te schikken en dat publiekelijk toegankelijk te maken vanuit het centrum van de stad. Door de nieuwbouw neutraal en sober vorm te geven, krijgt het neogotische collegebouw meer allure dan voorheen. Zo hoort het ook voor een beschermd stadsgezicht.
Het 19e-eeuwse Onze-Lieve-Vrouw van Deinsbeke-college is een belangrijk stuk erfgoed voor de stad Zottegem. Het voormalige schoolgebouw werd tweemaal getroffen door een brand. Een renovatie en herbestemming drong zich op om aan de nood aan voldoende huisvesting te kunnen voldoen. Daarvoor werd een ontwikkelaar aangesteld en na een korte wedstrijd koos die voor het voorstel van Studio Farris. Giuseppe Farris: “De site bestond uit het college, een ander schoolgebouw en een kapel maar was eerder afgesloten van de stad. Er was wel een kleine verbinding naar de Kasteelstraat, de belangrijkste winkelstraat van Zottegem. De opdracht was dus tweeledig: via renovatie en nieuwbouw een residentiële ontwikkeling realiseren en tegelijkertijd de site beter verbinden en betrekken bij het centrum van de stad.”
Het afgebrande college is een beschermd stadsgezicht en mocht dus niet worden afgebroken. Studio Farris ging eerst op zoek naar wat op de site waardevol was en wat niet. En dan gaat het niet alleen om de architectuur, maar ook wat een kwaliteit heeft en het waard is om te behouden. “Duurzaamheid is voor mij niet het installeren van zonnepanelen, windmolens of andere energetische ingrepen. Dat is vandaag de evidentie zelf. Voor mij gaat duurzaamheid over het maximaal behoud van het bestaande, het behouden van bestaande structuren en die hergebruiken in een nieuw verhaal en daar nieuwe kwaliteit aan toevoegen. Dat proberen wij altijd te doen. Soms gebeurt het echter dat bepaalde bestaande gebouwen andere op de site die in se meer kwaliteit hebben in waarde doen dalen. Dat was hier het geval met het gebouw pal naast het college. Vijf bouwlagen hoog in betonstructuur, duwde dat het college weg en zette het de andere gebouwen op de site in de schaduw. Om de site terug te valoriseren hebben we dat verwijderd, samen met het gebouw middenin de site en met nieuwe getrapte gebouwen om licht binnen te brengen op de site een binnenkoer gecreëerd. Dat binnenplein hebben we groen aangekleed, zodat het zowel voor de bewoners als voor de andere inwoners van Zottegem een groene oase vormt.”
Onder dat plein kwam een parkeergarage met zowel plaats voor de bewoners als voor bezoekers aan de stad. Ook op die manier wordt er betrokkenheid bij het project gecreëerd waar het vroeger eerder een afgesloten eiland was. Het voormalige college werd volledig gerestaureerd met optimaal behoud van authentieke elementen. Door de brand was het dak en een deel van het interieur vernield. Dat werd opnieuw gereconstrueerd. Er kwam dus een nieuw dak met nieuwe dakkapellen en het gebouw werd hervormd met kwalitatieve wooneenheden. Terwijl de gevel aan de straatzijde nagenoeg intact bleef – de bestaande openingen bleven, hier en daar werd het schrijnwerk wel gereconstrueerd – kreeg de achtergevel aan de binnenkoer wel nieuwe openingen en uitspringende balkons in staal.
Voor de nieuwbouw besloot Studio Farris zich bescheiden op te stellen, bijna afwezig. Enkel en alleen om de kwaliteit van het college dat in waarde was gedaald door de vorige aanbouw, opnieuw te verhogen. “De kwaliteit van de detaillering van het bestaande is vaak een leidraad voor het bepalen van de detaillering van de nieuwbouw. Hoe belangrijker de functie of de bouwheer destijds, hoe rijker de details van een gebouw. Ook de materialisatie is verbonden aan het niveau van een gebouw. Dat wil je kunnen lezen in de gevels. Omdat de detaillering van het bestaande niet zo rijk was, hebben we ervoor gekozen om met onze nieuwbouw voor een contrast te gaan. Armer in details en bijna afwezig in materialisatie, om het bestaande eruit te laten springen. Vandaar de keuze voor een sobere architectuur en witte bepleistering als afwerking. Daardoor krijgt het collegegebouw meer allure en wordt het opnieuw een herkenbaar ankerpunt voor de inwoners van Zottegem.”
Dat betekent niet dat de nieuwbouwappartementen geen kwaliteit hebben. Integendeel, de getrapte gevels zorgen niet alleen voor meer daglicht in het binnenplein, ze creëren ook meer lichtinval in de appartementen en kwalitatieve buitenruimtes voor de inwoners. Zowel architectuur als interieur is bij de nieuwbouw heel strak en modern, terwijl die in het college meer massief en authentiek is met hogere plafonds en houten vloeren. Er is dus een divers aanbod voor nieuwe huurders, zowel qua stijl als qua typologieën. Zeker dankzij de getrapte gevels van de nieuwbouw. Daarnaast is er de aanwezigheid van het binnenplein als extra troef. Dat ziet eruit als een publiek park doordat de overgang tussen de privatieve tuinen en het gemeenschappelijke deel heel zacht verloopt. De groenaanleg vangt ook het niveauverschil op en zorgt er mee voor dat inwoners van Zottegem uitgenodigd worden om via dat plein de doorsteek te maken naar de buitenrand en omgekeerd, terug naar het centrum van de stad. Daardoor en door de ondergrondse parking wordt het echt een scharnierpunt.
Collegium prijkt ook op de shortlist van de MIPIM awards 2023. “De sterkte van het ontwerp is dat we lucht hebben weten brengen in die plek met maximaal behoud van het potentieel van het bestaande en dat een verwaarloosde site nu terug helemaal deel uitmaakt van de stad. Collegium is volledig geïntegreerd in Zottegem. De appartementen waren heel snel weg. Ik denk dat we mogen stellen dat we de woonkwaliteit van Zottegem door dat project hebben verhoogd. Ze zetten daar ook hard op in, zo kregen we recent een nieuw project toegewezen. Wij zijn een bureau dat graag werkt met bestaand patrimonium en vertrekkend van een bestaande context met behoud van de aanwezige kwaliteit aan een nieuw verhaal schrijft en het potentieel nog probeert te vergroten. Vaak zijn dat niet de gemakkelijkste opdrachten, maar wanneer je slaagt in je opzet geven ze wel heel veel voldoening.”
Studio Farris Architects